Kanuni Esasi’nin 79. maddesiyle yasama dokunulmazlığı düzenlendi; suç fiillerinin soruşturulması dokunulmazlık kapsamı dışında bırakıldı. Yaygın uygulamalardan farklı olarak meclise tanınan yargısal rol sayesinde meclis, dokunulmazlık konusunda karar makamı olarak belirlendi.

Cumhuriyet’in ilanından sonra kurulan kabinede ticaret vekili olan Ali Cenani Bey’in özel bir kanunla tahsis ettiği 500.000 lira, büyük bir yolsuzluk davasını başlattı. Dokunulmazlığı kalkan Ali Cenani Bey 1 ay hapis cezası aldı ve miktarın üçte birine yakınını ceza olarak geri ödedi.

1982 Anayasasıyla milletvekillerinin TBMM’de paylaştıkları söz, oy ve düşüncelerini TBMM dışında tekrarlamalarına engel hakkı geldi. Böylece, milletvekillerinin görüşlerini meclis dışında paylaşamaması kararlaştırıldı.

Dönemin Adalet Bakanı M. Seyfi Oktay tarafından yazılan tezkereye göre Refah Partisi milletvekili Hasan Mezarcı 5816 sayılı Atatürk aleyhine işlenen suçlar hakkındaki kanuna muhalefet etmekteydi. Konuyla ilgili bir fezleke hazırlandı.

Atatürk Barış Ödülü’ne layık görülen ancak bu ödülü almayı reddeden Güney Afrika Devlet Başkanı Nelson Mandela’ya kutlama telgrafı çeken Hasan Mezarcı’nın dokunulmazlığı TBMM görüşmeleri sonucunda kaldırıldı.

Doğru Yol Partisi üyeleri Mehmet Ağar ve Sedat Bucak’ın 3 Kasım 1996’da gerçekleşen Susurluk kazası sonrasında yürütülen davayla bağlantılı olarak dokunulmazlıkları kaldırıldı. Ağar ve Bucak, üç yıl sonra yapılan seçimlerde milletvekili seçildikten sonra tekrar dokunulmazlıklarını kazandılar.

Yasak olmasına rağmen meclisteki ant içme törenine başörtüsüyle katılan Kavakcı’nın dokunulmazlığı kaldırıldı. Bakanlar Kurulu’nun aldığı kararla Kavakcı Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkarıldı.

Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı “‘terör örgütünün propagandasını yaptığı” gerekçesiyle DTP Mardin Milletvekili Emine Ayna’nın dokunulmazlığının kaldırılması için fezleke hazırladı. Fezlekede “DTP’nin 25 Aralık 2007’deki Parti Meclisi toplantısının 26 Aralık 2007’de yayımlanan sonuç bildirgesinin DTP Mardin Milletvekili Emine Ayna tarafından hazırlandığının belirlendiği” kaydedildi. Ayna dokunulmazlığının kaldırılması ve bu suç nedeniyle hakkında dava açılması durumunda bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası istemiyle yargılanacak.

Dahil olduğu DTP’nin kapatılmasıyla Mardin milletvekili Aysel Tuğluk ve Ahmet Türk’ün dokunulmazlıkları kaldırıldı, vekillikleri düşürüldü.

HDP Grup Başkanvekilleri Pervin Buldan ve İdris Baluken, HDP’li 80 vekilin dokunulmazlıklarının kaldırılması için Meclis Başkanlığı’na başvurdu. Buldan yaptığı konuşmada “Dokunulmazlığın arkasına sığınarak siyaset yapan bir gelenekten gelmiyoruz, biz korkmuyoruz” demiş ve açıklamanın hemen ardından dokunulmazlıklarının kaldırılması için Meclis Başkanlığı’na başvuracaklarını duyurmuştu.

Yazar Notu: Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, yaptığı açıklamada “Anayasanın 14. maddesi çok şeyler sağlıyor. Dokunulmazlık zırhından bunları sıyırmak suretiyle, terör örgütünü kendi arkasında gösterenler, ‘Biz sırtımızı şuraya buraya dayıyoruz’ diyenler bu ifadelerin bedelini ödemelidirler. Parlamento gerekli değerlendirmeyi yapmalı, dokunulmazlık zırhından sıyırmalı. Terör örgütüyle iş mi tutuyorsun, ha bunun bedelini ödeyeceksin ve bunu ödetmeli” diye konuşmuştu.

Urfa Cumhuriyet Başsavcılığı, HDP Eş Genel Başkanı Figen Yüksekdağ’ın Urfa’nın Suruç ilçesinde yaptığı konuşmada “Biz sırtımızı YPJ’ye, YPG’ye ve PYD’ye yaslıyoruz bunu söylemekte ve savunmakta hiçbir sakınca görmüyoruz” sözleri nedeniyle dokunulmazlığının kaldırılması için fezleke hazırladı.

AK Parti ve CHP arasındaki dokunulmazlık görüşmelerinde AK Parti’nin önerisi, idareye intikal etmiş (Başbakanlık, Adalet Bakanlığı ve TBMM’de bulunan dosyalar) fezlekelerin yargıya gönderilmesi; ancak eski bakanlar ve savcılıkta bekleyen fezlekelerin dışarıda bırakılması oldu.

Erdoğan’ın dokunulmazlıkların kaldırılması yönündeki çağrısını takiben 27’si AK Parti, 51’i CHP, 50’si HDP, 9’u MHP üyesi, bir de Bağımsız Ankara Milletvekili Aylin Nazlıaka olmak üzere 138 milletvekili hakkındaki fezlekeler kapsamında bu vekillerin dokunulmazlığının kaldırılması teklifi kabul edildi. 

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş ile CHP Ankara Milletvekili Levent Gök hakkındaki 11 dokunulmazlık dosyası Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına ulaştı. Dosyalar arasında, Türk Ceza Kanunun 299. maddesindeki “Cumhurbaşkanı’na hakaret” ve 301. maddesindeki “Türk milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Türkiye Büyük Millet Meclisini, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetini ve devletin yargı organlarını alenen aşağılamak” suçlar bulunuyor.

Diyarbakır başsavcılığı tarafından hazırlanan iddianameyle Demirtaş’a ‘terör örgütü yöneticiliği’, ‘terör örgütü propagandası yapmak’, ‘Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Yasası’na muhalefet’, ‘halkı kin ve düşmanlığa alenen tahrik’, ‘halkı kanunlara uymamaya tahrik’, ‘suç işlemeye tahrik’ ve ‘suçu ve suçluyu övme’ suçlamaları yöneltildi ve 43 yıldan 142 yıla hapsi istendi.

Ankara’dan İstanbul’a dek süren yürüyüş, 9 Temmuz 2017’de Enis Berberoğlu’nun tutuklu olduğu cezaevinde sonlandı.

Aralarında HDP Eş Genel Başkanları Pervin Buldan ve Sezai Temelli’nin de olduğu 19’u HDP Milletvekilleri hakkında 31 yeni fezleke Meclise geldi. Fezlekesi sunulanlar arasında İYİ Parti Adana Milletvekili İsmail Koncuk da yer aldı. 

HDP Eş Genel Başkan Sezai Temelli ve HDP’nin 9 milletvekili hakkında, dokunulmazlığın kaldırılması talebiyle 45 yeni fezleke Meclis’e gönderildi.

TBMM’ye dokunulmazlıkların kaldırılması talebiyle HDP’li Meral Danış Beştaş, Musa Farisoğulları, Dersim Dağ, Remziye Tosun, Murat Sarısaç, Berdan Öztürk,  Dilan Dirayet Taşdemir ve AKP Bolu Milletvekili Arzu Aydın hakkında 10 fezleke gönderildi.

Yıllara göre dokunulmazlık dosya sayıları nasıl değişti?

Anayasa ve Adalet Komisyonu’ndan oluşan Karma Komisyon’un açıkladığı verilere göre HDP’den 59 milletvekiline ait 955, CHP’den 97 milletvekiline ait 245 dokunulmazlık fezlekesi var. AK Parti’den 12, MHP’den ve İYİ Parti’den 8’er milletvekilinin fezlekeleri bulunuyor. 

Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı Boğaziçi Üniversitesi eylemleri sırasında yapılan açıklamaları gerekçe göstererek, suç işlemek için alenen tahrik suçuyla Ahmet Şık’ın dokunulmazlığının kaldırılması için fezleke hazırladı.

Milletvekilliği düşürüldükten sonra hakkındaki kesinleşmiş yargı kararı nedeniyle cezaevine giren, Anayasa Mahkemesi’nin kararı sonrası ise serbest bırakılan HDP’li Ömer Faruk Gergerlioğlu’nun vekilliği iade edildi.

Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, Bingöl’de bir yurttaşa küfretmesi nedeniyle grup başkanvekilliğinden alınan İyi Parti Kocaeli Milletvekili Lütfü Türkkan hakkında “hakaret” ve “etkili eylem” suçlamasıyla fezleke hazırladı.

7 HDP’li, 1 DBP’li ve 1 TİP’li lmak üzere toplam 9 milletvekiline ilişkin Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Hakkında Cumhurbaşkanlığı Tezkereleri, Meclis Başkanlığınca “Gelen Kağıtlar” listesinde yayımlandı. 10 yeni dokunulmazlık dosyası, Anayasa ve Adalet Komisyonu Üyelerinden Kurulu Karma Komisyon’a havale edildi.

Halkların Demokratik Partisi (HDP) Diyarbakır Milletvekili Semra Güzel’in dokunulmazlığı, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurulu’nda yapılan oylamayla kaldırıldı. Oylama öncesinde HDP milletvekilleri TBMM bahçesinde bir protesto yürüyüşü gerçekleştirdi.

Anayasa Mahkemesi, HDP Diyarbakır Milletvekili Semra Güzel’in, yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına ilişkin TBM) kararının iptali istemiyle yaptığı başvuruyu reddetti.

CHP ve İYİ Parti, AKP’nin anayasa değişikliğine dair randevu talebine Lütfü Türkkan ve Ali Mahir Başarır’ın dokunulmazlık dosyalarının gündeme alınması gerekçesiyle “hayır” yanıtını verdi.