TÜRKİYE‘DE 1 MAYIS’IN GEÇMİŞİ
Türkiye‘de 1 Mayıs’ın tarihi
İlki 1909 senesinde düzenlenen 1 Mayıs gösterileri bu coğraftada tarih boyunca engellere, yasaklara ve saldırılara maruz kaldı. Simgesel hale gelen Taksim meydanı gösterilerinden, değişen siyasi iklime bağlı yasaklamalara kadar 1 Mayıs’ın dünü ve bugünü…
Yazar
Melisa Ay
1 Mayıs 1909
Üsküp ve Selanik’te ilk kitlesel kutlamalar
Selanik Sosyalist İşçi Federasyonu (Selanik Sosyalist Amele Heyet-i Müttehidesi) önderliğinde örgütlenen işçiler, “tam siyasal özgürlük, hukuk kurallarına uygun gizli oy ile doğrudan seçim, millet egemenliği, günde 8 saat çalışma ve hukukun ve nitelikli işlerin kanunlarla korunması” talepleriyle Üsküp ve Selanik’te kitlesel 1 Mayıs gösterileri düzenledi.
1 Mayıs 1910
Taksim’de ilk 1 Mayıs
1 Mayıs İstanbul’da ilk kez Taksim’de kutlandı. Taksim Pipino Bira Fabrikası’nın bahçesinde toplanan işçiler, işçi hakları ile ilgili Ermenice, Türkçe, Yunanca, Ladino konuşmalar yaptı. Buradaki konuşmaların ardından kadın ve genç ağırlıklı işçiler bin kişiyi aşan bir kalabalıkla bugünkü İstiklal Caddesi olduğu tahmin edilen caddede de yürüyüş gerçekleştirdi.
1 Mayıs 1910
1 Mayıs 1920
İstanbul’da işgale rağmen 1 Mayıs
Balkan ve Dünya Savaşları yüzünden 1913’ten beri kutlanamayan 1 Mayıs, İstanbul’da işgale rağmen yeniden kutlanmaya başladı. Türkiye Sosyalist Fırkası çağrısıyla örgütlenen işçiler “Türkiye müstakil olacak” pankartları ile Haliç’ten Karaköy’e yürüdü.
1 Mayıs 1922
Ankara’da ilk kutlamalar Sovyet Elçiliği ile yapıldı
Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası’nın düzenlediği etkinlikle Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği elçiliğinde Ankara’da ilk kez 1 Mayıs kutlandı.
1 Mayıs 1922
4 Mart 1923
1 Mayıs resmen bayram
İzmir İktisat Kongresi’nde 1 Mayıs’ın resmi olarak Türkiye İşçileri Bayramı olması kararlaştırıldı.
1924
Kitlesel 1 Mayıs kutlamaları yasaklandı
1 Mayıs Türkiye İşçileri Bayramı’nın kutlanması yasaklandı.
1924
4 Mart 1925
Takrir-i Sükun Kanunu yürürlüğe girdi
Takrir-i Sükun Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile 1 Mayıs kutlama ve eylemleri yasaklandı.
1 Mayıs 1927
İzinli yürüyüş yapan işçiler tutuklandı
Amele Teali Cemiyeti’nin 1 Mayıs’ta “kamu taşıtlarının işlemesine engel olmamak” koşuluyla yürümesine izin verildi. Buna rağmen 1 Mayıs’ı kutlayan işçilerin bazıları tutuklandı, bazılarıysa işten atıldı.
1 Mayıs 1927
27 Mayıs 1935
1 Mayıs, “Bahar ve Çiçek Bayramı” ilan edildi
Hafta tatili, belirli günler ve resmi tatillerin belirlendiği Kamutay’da, 1 Mayıs’ın “Bahar ve Çiçek Bayramı” olarak kutlanması kararlaştırıldı.
8 Mayıs 1936
İşçilere grev ve lokavt yasağı
3008 sayılı İş Kanunu ile birlikte grev ve lokavt resmi olarak yasaklandı.
8 Mayıs 1936
1 Mayıs 1975
Yarım asır sonra yeniden 1 Mayıs
50 yıl boyunca resmi ve kitlesel olarak kutlanamayan 1 Mayıs, Türkiye Sosyalist İşçi partisinin İstanbul Tepebaşı’nda düzenlediği etkinlikle yeniden kitlesel olarak kutlandı. Çok sayıda işçi ve öğrencinin katıldığı kutlamalarda İşçi Bayramı’nın önemine dikkat çekilirken Vietnam Savaşı’nda ölenler de anıldı.
1 Mayıs 1976
Taksim’de ilk 1 Mayıs mitingi yapıldı
O güne kadarki en kalabalık 1 Mayıs eylemi Taksim’de DİSK’in çağrısıyla yapıldı. Taksim’deki ilk mitinge İstanbul ve çevre illerden yüz binlerce kişi katıldı.
1 Mayıs 1976
1 Mayıs 1977
Kanlı 1 Mayıs: 36 kişi öldü
Taksim’de yaklaşık 500 kişi DİSK önderliğinde toplandı. Saat 19:05’te DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’in kalabalığa hitap ettiği sırada kalabalığa önce Sular İdaresi binasından ardından da Intercontinental Oteli’nden ateş açıldı. Panikle kaçan kalabalığın arasına giren panzerler kalabalığı Kazancı Yokuşu’na itti. Kazancı Yokuşu’nu tıkayan bir kamyonla birlikte oraya sıkışan eylemcilerin üstüne polis de ateş açtı. Kaçanlar, panzerler ve paniklemiş diğer insanlar tarafından ezildi. Ezilme ve boğulma, silahla vurulma ve panzerin altında kalma sebepleriyle en az 36 kişi hayatını kaybetti, 136 kişi de yaralandı. Olaydan sonra etkin bir soruşturma yürütülmemiş ve failler bulunup cezalandırılmamıştır.
1 Mayıs 1979
Sıkıyönetime rağmen 1 Mayıs
Maraş Katliamı’nın ardından ilan edilen sıkıyönetim ve 1 Mayıs sokağa çıkma yasağına rağmen bir araya gelen eylemciler yasağı delerek 1 Mayıs eylemleri düzenledi.
1 Mayıs 1979
17 Mart 1981
MGK “Bahar Bayramı”nı kaldırdı
Milli Güvenlik Konseyi, resmi olarak “Bahar ve Çiçek Bayramı” adıyla tatil günü olarak kutlanan 1 Mayıs’ın bu statüsünü değiştirerek çalışma günü olmasını kararlaştırdı.
1 Mayıs 1989
Polis eylemcilere saldırdı: Mehmet Akif Dalcı hayatını kaybetti
Çeşitli işçi sendikalarının kutlama kararıyla Taksim’e yürümek isteyen işçi ve sendikacılara polis saldırdı. 17 yaşındaki Mehmet Akif Dalcı polis kurşunu ile hayatını kaybetti.
1 Mayıs 1989
1 Mayıs 1990
1 Mayıs’ı kutlamak isteyen üniversiteli Gülay Beceren felç oldu
İstanbul’da 1 Mayıs’ı kutlamak isteyen 2 bin kişi gözaltına alındı, 40 kişi yaralandı. Plakasız beyaz bir minibüsten üzerine ateş açılan 19 yaşındaki Gülay Beceren felç oldu.
1 Mayıs 1996
Polis şiddeti gölgesinde 1 Mayıs
Kadıköy’de yaklaşık 100 bin kişinin katılımıyla gerçekleşen 1 Mayıs mitinginde polis kurşunuyla vurulan Hasan Albayrak, Dursun Odabaşı ve Levent Yalçın hayatını kaybetti. Aynı gün gözaltına alınan eylemcilerden Akın Rençber daha sonra gördüğü işkence yüzünden hayatını kaybetti.
1 Mayıs 1996
1 Mayıs 2007
30 yıl sonra yeniden Taksim’de
İstanbul’da valiliğin Taksim yasağına rağmen 500 kişilik bir grup Taksim’e girdi. Dolmabahçe ve Okmeydanı’ndan Taksim’e yürümek isteyen eylemcilere polis müdahale etti, 695 kişi gözaltına alındı.
25 Nisan 2008
1 Mayıs’ın yeni adı “Emek ve Dayanışma Günü”
Daha önce “Bahar ve Çiçek Bayramı” olarak kutlanmasına son verilen 1 Mayıs’ın, Resmi Gazete’de yayımlanan Bakanlar Kurulu kararınca “Emek ve Dayanışma Günü” adıyla “en iyi şekilde değerlendirilmesi” kararlaştırıldı.
25 Nisan 2008
27 Nisan 2009
1 Mayıs günü yeniden resmi tatil
5892 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun ile 1 Mayıs, 17 Mart 1981’den sonra yeniden resmi tatil günü statüsü kazandı.
1 Mayıs 2010
Yıllar sonra Taksim’de kalabalık 1 Mayıs mitingi
200 binden fazla kişi yıllar sonra ilk kez 1 Mayıs’ı Taksim’de kutladı. Sendikalar, meslek örgütleri, siyasi parti ve örgütler ile sanatçıların da katıldığı mitingte Timur Selçuk ve Ruhi Su Dostlar Korosu “Türkiye İşçi Sınıfına Selam” ve 1 Mayıs marşlarını eylemcilerle birlikte seslendirdi.
1 Mayıs 2010
1 Mayıs 2011
DİSK’in 1977 pankartı yeniden Taksim’de
1977 yılında Taksim’deki Atatürk Kültür Merkezi’ne asılan zincirlerini kıran işçi pankartının birebir kopyası 34 yıl sonra yeniden aynı yere asıldı.
1 Mayıs 2013
1 Mayıs eylemlerinde polis şiddeti: 2 Ağır yaralı
Taksim Meydanı’nda 1 Mayıs’a izin verilmedi. Beşiktaş, Şişli ve Beyoğlu’nda toplanan eylemcilere polis plastik mermi, biber gazı ve tazyikli su ile müdahale etti. Şişli’de yaralıların Şişli Etfal Hastanesi’ne kaldırılması üzerine hastane bahçesine TOMA ile giren polis burada da tazyikli su ve biber gazı kullandı. Polisin attığı gaz kapsülü başlarına isabet eden Dilan Alp ve Meral Dönmez ağır yaralandı.
Unkapanı Köprüsü Valilik tarafından ulaşıma kapatıldı, Galata Köprüsü ise tarihinde ilk kez bakım çalışması dışında kaldırılarak Taksim’e erişim engellendi.
1 Mayıs 2013
1 Mayıs 2016
Kutlamaların yeni adresi Bakırköy Halk Pazarı
DİSK, KESK, TMMOB ve TTB ortak kararı ile 1 Mayıs mitingi Bakırköy Halk Pazarı’nda yapıldı. Taksim Meydanı’na çıkmak isteyenler gözaltına alındı. Tarlabaşı’nda karşıdan karşıya geçmek isterken yasak olmasına rağmen U dönüşü yapan TOMA’nın ezdiği Nail Mavuş hayatını kaybetti.
1 Mayıs 2018
Mitingler Maltepe’ye taşındı
DİSK, KESK, TMMOB ve TTB ortak kararı ile 1 Mayıs mitingi Maltepe’de yapıldı. OHAL ve KHK’lara tepki sloganları atılan mitingde siyasi tutuklular da anıldı.
1 Mayıs 2018
1 Mayıs 2020
Koronavirüs pandemisi ile 1 Mayıs ilk kez çevrimiçi
1 Mayıs bu yıl ilk kez çevrimiçi kutlandı. Koronavirüs pandemisi sebebiyle meydanlardaki kutlamalar meslek örgütlerinin temsili katılımı ile gerçekleşti. Taksim Meydanı’na çelenk bırakmak isteyen DİSK üyeleri ve Genel Başkan Arzu Çerkezoğlu gözaltına alındı. Pandemi sebebiyle karantinada olanlar evlerinin balkon ve camlarından tencere tava çalarak 1 Mayıs’ı kutladı.
Kaynakça
- sendika.org, Yıl 1909, Osmanlı’da 1 Mayıs: Ameleyi efkar-ı hürriyet efkar-ı sosyalizm sardı, 26.04.2021
- Evrensel Gazetesi, İstanbul’da ilk 1 Mayıs ne zaman ve nasıl kutlandı?, 26.04.2021
- DW, Geçmişten günümüze 1 Mayıs, 29.04.2021
- Evrensel Gazetesi, Bir Mayıs günü sana tebrik eylerim, 29.04.2021
- Sözcü, Kemalizm ile gelen işçi hakları… İzmir İktisat Kongresi, 29.04.2021
- BirGün, 1 Mayıs tarihinden sayfalar, 29.04.2021
- Cumhuriyet Gazetesi, 28 Mayıs 1935 tarihli 4683. sayı
- 3330 sayılı Resmi Gazete, 15 Haziran 1936
- Cumhuriyet Gazetesi, 2 Mayıs 1975 tarihli 18230. sayı
- Cumhuriyet, 1 Mayıs 1977’de ne oldu?, 29.04.2021
- odatv, 1 MAYIS 1979’DA YASAĞI KİMLER DELMİŞTİ, 29.04.2021
- Cumhuriyet Gazetesi, 18 Mart 1981 tarihli 20337. sayı
- bianet, İşçi Mehmet Akif Dalcı 17 yaşında Tarlabaşı’nda öldü, 29.04.2021
- Gazete Duvar, Gülay Beceren’i hatrlamak: 1 Mayıs ve devlet, 29.04.2021
- bianet, Üç Kişi Öldü, Medya Ezilen Laleleri Anlattı, 29.04.2021
- bianet, Taksimde Binlerce Polis Ablukasında 1 Mayıs, 29.04.2021
- 26857 sayılı Resmi Gazete, 25 Nisan 2008
- 27212 sayılı Resmi Gazete, 27 Nisan 2009
- bianet, Sonunda Taksim’de, 1 Mayıs Alanındayız…., 29.04.2021
- CNN Türk, Efsane pankart yıllar sonra Taksim’de, 29.04.2021
- bianet, Beşiktaş’ta Polis Yedi Saat Gaz Sıktı, 29.04.2021
- bianet, Şişli’de de Evlere, Hastaneye, DİSK’e Gaz Bombası, 29.04.2021
- T24, 1 Mayıs mağdurları Dilan Alp ve Meral Dönmez’in bilinci açılmaya başladı, 29.04.2021
- bianet, Galata Köprüsü’nü Kaldırdılar, Unkapanı Köprüsü’nü Söktüler, 29.04.2021
- DW, Bakırköy’de kutlama, Taksim’de müdahale, 29.04.2021
- Cumhuriyet, Taksim’de TOMA Nail Mavuş’u böyle ezdi, 29.04.2021
- BBC, Maltepe’de 1 Mayıs: Kim başa gelirse işçiyi sömürüyor, 29.04.2021
- DW, Koronavirüs kısıtlamaları altında olaylı 1 Mayıs kutlamaları, 29.04.2021
Cevapla
Katkıda bulunmak ister misiniz?