Türkiye’de mizah yayıncılığının tarihi
Yazar notu:
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e, tek partili CHP döneminden, Demokrat Parti iktidarına, darbe dönemlerinde ve AK Parti iktidarında mizah dergileri, karikatüristler ve mizahçılar hep hedefte oldu. İktidarlar elini güçlendirmeye başladıkları ilk anda kendilerine muhalefet eden mizah dünyasını susturmaya çalıştı. Kapatmalar, tutuklamalar, para cezaları… İktidarlar değişti ama bu tablo değişmedi. Tüm baskılara rağmen Türkiye’de mizah sinmedi. İlk mizah dergisi Diyojen’den Marko Paşa’ya, Gırgır’dan Leman’a mizah çizgilerle sözünü söylemekten geri durmadı. Mizah yayıncılığı politik baskılar ve maddi zorluklara rağmen güldürmeye, eleştirmeye ve düşündürmeye devam etti.
Yazar
Pınar Albay
Osmanlı Devleti - Tanzimat Dönemi’nde mizah
Türkiye’de matbaa, Osmanlı Devleti döneminde 1726 yılında kuruldu. 1831 yılında Takvîm-i Vekâyi adlı resmi gazete yayımlandı. 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı ile basın alanında gelişmeler yaşandı. Çok sayıda gazete ve dergi basıldı. Mizah yayıncılığı da bu dönemde ilerledi.
1869
İlk siyasi mizah gazetesi Diyojen ve kurucusu Teodor Kasap
Diyojen, mizah literatüründe önemli bir yeri olan Teodor Kasap tarafından kuruldu. Osmanlı’nın ilk mizah gazetesiydi ve 1870’den 1873’e kadar yayınladı. Üç kez sansüre maruz kaldı. 183. sayısını çıkardıktan sonra kapatıldı.
1869
1 Nisan 1871
Letaf-i Asar
Letaif-i Asar Osmanlıca mizah dergisinin ilk sayısı, 1 Nisan 1871’de Terakki gazetesinin eki olarak piyasaya sürüldü. Yayın sahibi Mehmet Tevfik, karikatüristi Ali Fuad Bey’di. Son sayısı 3 Ağustos 1872 yılında basıldı.
1874
Kahkaha
Derginin sahibi Basiretçi Ali Bey, karikatüristi ise Ali Fuat Bey’di. Karagöz ve Hacivat dergide iki mizahi karakter olarak yer aldı. 26. sayısı son sayısı oldu.
1874
1875
Meddah
Meddah, kendine has bir dili olmasına rağmen içerik açısından dönemin mizah yayınlarından pek farklı değildi. Toplamda 32 sayı çıkartıldı. Meddah, dönemin sansürüne maruz kalmamak için siyasi eleştiriden uzak bir yayın çizgisini benimsedi.
1876
Çaylak
Çaylak, yayıncısının Müslüman ve Türk olduğu ilk mizah dergisiydi. Mehmet Tevfik tarafından çıkarılan derginin yayım serüveni bir yıl sürdü.
1876
1877
Osmanlı döneminde ilk sansür: Hayal Mizah Gazetesi
Teodor Kasap tarafından kurulan Hayal; Türkçe, Fransızca, Rumca, Ermenice ve Bulgarca olmak üzere beş dilde yayımlandı. Dergide yer alan Hacivat-Karagöz karikatürü nedeniyle II. Abdülhamid, “Benim hazırlattığım anayasayı hicvetmek, benle alay etmek manasına gelir” diyerek Teodor Kasap’ın yargılanmasını emretti. Gazete üç hafta boyunca sekiz kez kapatıldı.
1878
II. Abdülhamid dönemi: Mizah yayıncılığına 30 yıllık yasak getirdi
II. Abdülhamid, karikatürü çizilmiş ilk Osmanlı padişahıdır. Karikatür ve mizahtan hiç hoşlanmayan II. Abdülhamid, mizah basınını baskı altında tuttu. İstibdat döneminde 1878-1908 yılları arasında yani tam 30 yıl mizah yayıncılığını yasakladı. Yasaklar nedeniyle mizah dergileri yurt dışında yayımlanarak Osmanlı topraklarına gizlice getirildi.
1878
Meşrutiyet Dönemi’nde mizah
23 Temmuz 1908’de II. Abdülhamid’in İstibdat Dönemi sona erdi. 1876 yılında ilan edilen Kanuni Esasi yeniden yürürlüğe girdi. Böylece 30 yıl süren mizah yasağı sona erdi. Basın üzerindeki yasakların kalkmasıyla mizah yayıncılığında da ilerleme yaşandı.
1908
Haftalık mizah dergisi Kalem iktidar baskısı sonucu kapandı
Kalem dergisi, II. Meşrutiyet’in ilanından sonra yarısı Türkçe yarısı Fransızca olarak haftalık çıkarıldı. Derginin karikatür ve yazıları, Avrupa mizahından etkilendi. Dergi, dönemin yönetimi tarafından gördüğü baskılar sonucu 130. sayısını çıkardıktan sonra kapandı.
1908
1908
Karagöz
Karagöz, II. Meşrutiyet’in ilanından kısa bir süre sonra İstanbul’da yayımlanmaya başladı. Kurucusu ilk Türk karikatüristi olarak bilinen Ali Fuat Bey’di. Haftada iki kez yayımlandı. Dergi toplumsal, siyasal, ekonomik konulara dair eleştirilerini alaylı bir biçimde dile getirdi. 1955 yılında basılan 4785. sayısıyla yayın hayatına veda etti.
1908
Dalkavuk
Osmanlı’nın son dönemlerinde basın üzerindeki baskılardan mizah da nasibini aldı. II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinden sonra ‘Dalkavuk’ isimli mizah gazetesi yayım hayatına başladı. 25 sayı yayımlandı. Dalkavuk’ta mizahın ana öğesini siyasi gelişmeler oluştururken güncel konular da es geçilmedi.
1908
1908
Geveze
Geveze, çıkardığı 115 sayısıyla dönemin uzun ömürlü mizah gazeteleri arasında yer aldı. Kirkor Faik’in imtiyaz sahibi olduğu gazete İstanbul’da basıldı. Gazetede yer alan karikatürler siyasete, siyasilere ve topluma dairdi.
1908
Boşboğaz İle Güllabi
Boşboğaz ile Güllabi dergisi, Ahmet Rasim ile Hüseyin Rahmi Gürpınar tarafından yayın hayatına başladı. Dergi 37 sayı boyunca okuyuculara ulaştı. Pazartesi ve Perşembe günleri haftada iki gün yayımlandı.
1908
1908
Davul
Davul, II. Meşrutiyet Dönemi’nde batılı tarzda yayımlanan gazetelerden biri oldu. Başyazarı Hamdullah Suphi Tanrıöver’di. Haftalık olarak çıkarılan gazete, 24 sayı yayımladı.
1908
Zıpır
Meşrutiyet döneminin ilk mizah dergisi. Haftalık çıkarılması planlanan dergi sadece iki sayı basıldı.
1908
1910
Cem Dergisi
İstanbul’da Cem Cemil tarafından haftalık olarak yayımlandı. 1912 yılında kapandı. Dergi ilk basıldığı yıllarda Fransızca sayılar da çıkardı. Toplam 43 sayı basıldı.
1910
Eşşek
Baha Tevfik’in kurucusu olduğu Eşşek, tümüyle hayvan karakterleri kullanılarak çıkartılan ilk mizah dergisiydi. Meşrutiyet döneminin en sivri dilli dergisi olan Eşşek halk tarafından büyük ilgi gördü. Ancak İttihat ve Terakki iktidarı, kendisini sıkça eleştiren bu dergiyi toplattı ve kapattı.
1910
1911
Falaka
Meşrutiyet döneminin kısa ömürlü mizah yayınlarından olan Falaka, 19 sayı çıkardıktan sonra yayın hayatına son verdi.
Kurtuluş Savaşı döneminde mizah ikiye ayrıldı
Kurtuluş Savaşı Dönemi’nde mizah dergilerinin büyük kısmı Mustafa Kemal ve arkadaşlarını destekledi. Ay Dede isimli mizah dergisi ise Kurtuluş Savaşı karşıtı bir yayın çizgisi izledi ve İstanbul’daki işgal hükümetini destekledi.
1918
Diken
Siyasi mizah dergisi olarak yayın hayatına başlayan Diken, Sedat Simavi’nin öncülüğünde kuruldu. Sedat Simavi derginin ilk sayısında derginin misyonunu “Bükülen dudaklara biraz tebessüm vermek” olarak açıkladı.
1921
Güleryüz
Güleryüz isimli haftalık mizah dergisi İstanbul’da Sedat Simavi tarafından kuruldu. Dergi Kurtuluş Savaşı’na desteğiyle dikkat çekti. Renkli kapak ve resimlerle basılan Güleryüz dergisi 122. sayısının ardından kapandı.
1921
1922
Kurtuluş Savaşı karşıtı dergi: Ay Dede
Haftada iki kez yayımlanan Ay Dede dergisi, Kurtuluş Savaşı’nı desteklemediği için tepkiyle karşılandı. Kurucusu Refik Halit Karay sürgüne gönderildikten sonra dergi yayımına son verdi.
1922
Akbaba
Akbaba, Yusuf Ziya Ortaç ve Orhan Seyfi Orhon tarafından kuruldu. Karikatüristi Ali Fuad Bey’di. Akbaba, mizah dergiciliğinde ve çizerlerin yetiştirilmesinde bir okul görevi gördü. Cumhuriyet’in ilanından sonra güçlendi. İki bin sayı basıldı. Dergi 1977 yılında kapandı.
1922
1923
Zümrüdü Anka
Muhalif bir yayın politikasına sahip bir mizah gazetesi olan Zümrüdü Anka, 224 sayı yayımlandı. Erken Cumhuriyet döneminin siyasal ve toplumsal gelişmelerini kendine özgü politik mizah ve hiciv anlayışıyla sayfalarına taşıdı. Takrir-i Sükûn Kanunu’nun ardından yayın hayatına son verdi.
1927
Cem dergisi yeniden okuyucularıyla buluştu
Cem dergisi tekrar yayım hayatına başladı. Dergi ilk sayısında vergileri eleştiren “Ah bir vergisiz memleket olsa” karikatürü ile hem dikkatleri hem de tepkileri üzerine çekti. Dergi dönemin bakanlarından Recep Peker’i konu alan bir karikatür nedeniyle kapatıldı.
1927
1936
Karikatür
Kurucusu Sedat Simavi olan dergi 640 sayı basıldı. Cemal Nadir, Ramiz Gökçe, Orhan Ural gibi dönemin önemli çizerlerinin çizgileri dergide yer aldı.
Cumhuriyet Dönemi mizah dergileri
Cumhuriyetin ilanı ile birlikte başlayan yeni dönemde, karikatür alanında durgunluk yaşandı. Ancak karikatür gazetelerde, dergilerde kendine yer buldu. Mizah yayıncılığının hareketlendiği süreç ‘Marko Paşa’dan sonra başladı.
1946
Markopaşa mizah gazetesi
Aziz Nesin, Sabahattin Ali ve Rıfat Ilgaz tarafından çıkarıldı. Karikatürleri ise Mustafa Mim Uykusuz çizdi. Gazete sosyalist çizgisiyle dikkat çekti. Birçok defa kapatılıp toplatıldı. Yazar ve çizerleri tutuklandı. Dergi bu duruma “Toplatılmadığı zamanlar çıkar” veya “Yazarları hapishanede olmadığı zamanlar çıkar.” ibaresiyle tepki gösterdi. Gazete amacını “Maksadımız sadece gülmek değildir. Gülerek düşünmek ve faydalı olmaktır.” şeklinde açıkladı.
1948
Ay Dede
Ay Dede dergisi kurucusu Refik Halit Karay sürgünden dönünce yeniden yayım hayatına başladı. Melih Cevdet Anday, Fazıl Ahmed Aykaç, Ercümend Ekrem Talu gibi yazarlar ile Togo, Turhan Selçuk gibi karikatürcüler dergide yer aldı. Dergi, 125. sayısının ardından kapandı.
1948
1951
Karakedi
Karakedi, haftalık mizah dergisi olarak çıktı. 25. sayısının sonunda kapanan derginin sahibi İrfan Atagün’dü.
1954
Tef
Tef, İstanbul’da haftalık olarak Çağlayan Yayınevi tarafından yayımlandı. 1955 yılında 54. sayısıyla yayımına ara verdi. 27 Mayıs Darbesi’nden sonra, 22 Haziran 1960’tan itibaren Ertem Eğilmez’in sahipliği, Ferruh Doğan’ın yayın yönetmenliğiyle yeniden çıkmaya başladı.
1954
1956
Dolmuş
1956 Turhan Selçuk ve İlhan Selçuk’un beraber çıkardıkları Dolmuş dergisi mizah kültürünün en önemli dergilerinden biri oldu. 1950 döneminin karikatürcüleri yazı ve söze dayanmayan yeni bir mizah anlayışı geliştirdi.
1958
Taş
Taş dergisi haftalık siyasi mizah dergisi olarak yola çıktı. Derginin ilk sayısındaki “Başlarken” isimli başyazıyı Haldun Taner kaleme aldı. Taş Dergisi’nin 13. sayısı Tan Matbaası binasının bir patlamada yıkılması sonucu basılamadı. 13. sayıları dâhil olmak üzere 6 Ocak 1959’da Karikatür dergisiyle birleşerek Taş-Karikatür ismiyle yayın hayatına devam etti.
1958
1960
Diktatörler Karikatür Mecmuası
27 Mayıs darbe döneminin propagandasını yapan dergi, Demokrat Parti yönetimine yönelik sert bir mizah anlayışını benimsedi. 25 sayı çıkarıldı.
1962
Zübük
Zübük, Aziz Nesin’in çıkardığı haftalık siyasi mizah gazetesi idi. Sahipliğini ve yazı işleri yönetmenliğini Meral Nesin yaptı. Zübük gazetesi siyasetten sanata, spordan basına her şeyi mizahi yönden ele aldı.
1962
1969
Ustura
Ustura mizah dergisi, bir mizah antolojisi ve ansiklopedisi olma amacıyla yayın hayatına başladı. Güldürücü, eğitici ve düşündürücü içerikleriyle, haftalık olarak yayımlandı.
1970
Bütün zamanların en çok satan mizah dergisi: Gırgır
Oğuz Aral’ın mizah yönetmenliğinde yayın hayatına başladı. Gırgır, Cumhuriyet tarihinin en çok satan mizah dergisi oldu. İlk yıllardaki sloganı “Geçim derdini, can sıkıntısını, aşk yarasını, karı-koca kavgasını şipşak keser. Her derde devadır, gırgır da gırgır” idi. Darbeden bir yıl sonra 1 aylığına kapatıldı.
1970
1975
Çarşaf
Gırgır dergisine rakip olarak Erol Simavi tarafından çıkarıldı. Çetin Emeç’in genel müdür olduğu derginin yayın yolculuğu 17 yıl sürdü.
1976
Fırt
Tekin Aral editörlüğündeki Fırt, haftalık gülmece dergisi olarak basıldı. Boyutu Gırgır’dan daha ufak olduğu ve bir çırpıda okunup bittiği için ‘Fırt’ adını aldı. Gırgır dergisiyle aynı kadroyu ve mekânı kullanarak çıkartılıyordu. Altan Erbulak, Halit Kıvanç, Müjdat Gezen, Uğur Dündar ve Sezen Aksu gibi isimler kadrosunda yer aldı.
1976
1978
Mikrop
Gırgır dergisinden ilk ayrılan ve aralarında Hasan Kaçan, Latif Demirci, Sarkis Paçacı gibi isimlerin yer aldığı bir dergiydi. Mikrop, “Hunharca güldüren hain bir dergidir” sloganıyla yayımlandı. Gırgır dergisine nispeten mizah anlayışında cinsellik konusu daha fazla yer aldı. Ekonomik gerekçelerle kapandı.
1985
Limon
Gırgır dergisinden ayrılan Gani Müjde, Tuncay Akgün, Can Barslan gibi mizahçıların da aralarında olduğu bir ekip tarafından kuruldu. Argo, cinsellik, özgürlük gibi konuların ağırlıkta olduğu bir mizah tarzı ile öne çıktı.
1985
1989
Hıbır
Gırgır dergisinin yönetiminden memnun olmayan ve dergiden ayrılan bir grup çizer Hıbır’ı kurdu. Kadrosunda Latif Demirci, Hasan Kaçan, Ergün Gündüz gibi çizerler yer alıyordu. 266 sayı yayımlandı. Maddi sorunlar yaşayan dergi kapandı.
1990’larda mizah yayıncılığı
90’lı yıllarda yeni bir mizah anlayışı gelişti. Özel televizyonların devreye girmesiyle basın dünyası da bir değişim yaşadı. Basını sermayenin ele geçirdiği bu dönemden mizah da etkilendi. Bu yeni süreçte Leman dergisi öne çıktı.
1990
Avni
Gırgır dergisinin satılmasının ardından Oğuz Aral dergiden ayrıldı. Ofis çalışanı Riza Külegeç’ten esinlerek yarattığı Avni karakteriyle aynı isimli dergiyi kurdu. Büyük ilgi gören dergi 341 sayı yayımlandı.
1991
Mizah okulu: Leman
Türkiye tarihinin son döneminin en eski bağımsız ve haftalık mizah dergisi Leman’ı kapanan Limon dergisinden Mehmet Çağçağ ve Tuncay Akgün kurdu. 90’lar ve 2000’li yıllardaki politik duruşuyla dikkat çekti. Leman dergisinin Türkiye mizahına önemli katkıları oldu.
1991
1992
Türkiye’de bir ilk: Kürtçe mizah dergisi Tewlo
Dergi İstanbul’da yayın hayatına başladı. Kısmen Türkçe’ye de yer verildi. Yazar ve çizerleri arasında Musa Anter, İsmail Beşikçi, Can Baytak, Doğan Güzel, Luis Garcia, Selim Canhıraş, Burcu Durusu gibi isimler yer aldı. Dergi baskılara maruz kaldı ve sadece 13 sayı yayımlandı.
1994
Keskin Ustura
Hıbır’dan ayrılan Hasan Kaçan’ın kurduğu dergi ‘muhafazakar’ çizgide bir mizah yayıncılığı yaptı. 168 sayı yayımlandı.
1994
1996
L-Manyak
L-Manyak, Leman dergisinin dergi grubu bünyesinden çıkan aylık mizah dergisiydi. Kötü Kedi Şerafettin, Kunteper Canavarı, Cihangir’de Bir Ev, Robinson Crusoe ve Cuma, Zıçan Adam gibi popüler çizgi romanlar burada hayat buldu ve büyük ilgi gördü. 2016 yılında yayın hayatı sona erdi.
1999
Pîne
Tewlo’dan sonra basılan Kürtçe mizah dergisi toplam 32 sayı yayımlandı. Kürtçe-Türkçe sözlüğün verildiği 12. sayısının dağıtımı o dönemin ilan edilen OHAL bölgesinde yasaklandı.
1999
2000’li yıllarda mizah yayıncılığı
2000’li yıllarda teknoloji ve internetin gelişmesiyle gazetecilikle birlikte mizah dergileri de dönüştü. Karikatüre ilgi azaldı, dergilerin tirajları düştü kimi dergiler kapandı. Bu dönemde de çizerlere, karikatür dergilerine yönelik baskı ve davalar devam etti.
2001
Lombak
Lombak aylık mizah dergisinin yayın hayatı 8 yıl sürdü. Kötü Kedi Şerafettin, Kunteper Canavarı, Cihangir’de Bir Ev, Zavallı Polat, Lombak Şehitleri, Tübitak ve Prifesör Lepistes gibi unutulmaz eserlere yer verdi.
2001
2002
Penguen kuruldu
Penguen, 2002 ile 2017 yılları arasında haftalık olarak yayın hayatını sürdürdü. Karikatürist Selçuk Erdem derginin kurucusuydu. Dergi maddi nedenlerle kapanma kararı aldı ve veda yazısıyla yayın hayatına son verdi.
2005
Erdoğan’dan Penguen’e "Tayyipler Âlemi" davası
Penguen dergisinin kapağında yer alan “Tayyipler Âlemi” isimli karikatür davalık oldu. Dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan kendisini fil, zürafa, maymun, deve, kurbağa, yılan, inek ve ördek şeklinde gösteren Penguen mizah dergisine 40 bin YTL’lik manevi tazminat davası açtı.
2005
2006
Leman’a “Reco Kongo Kenesi Türkiye’nin anasını ağlatıyor” davası
Leman dergisinde Mehmet Çağçağ’ın çizdiği 6 Temmuz 2006 tarihli derginin “Reco Kongo kenesi Türkiye’nin anasını ağlatıyor” başlıklı kapağı davalık oldu. Kapak nedeni ile Leman dergisi aleyhinde Recep Tayyip Erdoğan’ın avukatları tarafından 25 bin YTL’lik manevi tazminat davası açıldı.
2007
Uykusuz
Penguen dergisinden ayrılan çizerler tarafından kuruldu. Bağımsız bir dergi olarak yayın hayatına devam eden dergi haftalık olarak yayımlanıyor.
2007
2008
Erdoğan’dan Leman dergisine ikinci dava
Leman Dergisi, dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Batı’nın ilmini bilimini değil, ahlaksızlığını aldık” sözlerini eleştirerek kapağına taşıdı. Erdoğan, bunun üzerine Leman Dergisi’ne dava açtı.
2011
Bayan Yanı
Türkiye’de ilk kez tüm çizerleri kadın olan mizah dergisi 8 Mart Emekçi Kadınlar Günü’nde yayın hayatına başladı. Kötü Kız, Ezik Hanım, Eşi Nadide, Tüpçü, Yaşam Koçu, Afet Abla, Tuğçe ve Sadıka gibi çizgi karakterler dergide yer alıyor.
2011
2013
Ot
Kurucusunun Dündar Hızal olduğu dergi Ot, “Maksat Yeşillik Olsun” sloganı ile yayın hayatına başladı.
2019
Kürtçe mizah dergisi Zrîng!
Kürtçe aylık mizah dergisi 1 Ekim tarihinde yayımlanmaya başladı. Doğan Güzel ve Mam Cici’nin editörlüğünü yaptığı dergi 32 sayfa ve aylık olarak yayımlanıyor.
2019
2020
Mizaha sansürde son nokta: Erişim engeli
Mizaha sansür yöntemi değişti. Leman dergisinin Ekonomi Bakanı Berat Albayrak ile ilgili kapağına erişim engeli getirildi. Kapakta “Berat Albayrak’ın Kanal İstanbul güzergâhında arazisinin olduğu ortaya çıktı” haberiyle ilgili karikatür yer almıştı.
Kaynakça
- vikipedi, Teodor Kasap
- vikipedi, Diyojen (dergi)
- vikipedi, Letaif-i Asar
- vikipedi, TANZİMAT’TAN II. MEŞRUİYET’E OSMANLI’DA MİZAH BASINI, 2017
- dergipark, Meddah, 2020
- acarindex,II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ MİZAH BASINI VE İÇERİKLERİNDEN SEÇİLMİŞ ÖRNEKLER , 2013
- dergipark, Osmanlı Döneminde Sansüre Bir Örnek Daha: Hayal , 2017
- Agos, Sansürün ilk kurbanı: Theodore Kasapis , 2014
- tbbdergisi.barobirlik.org.tr, Türkiye’de Siyasi İktidarın Mizahla İmtihanı
- vikipedi, Kalem
- karikaturculerdernegi.com, Ali Fuat Bey
- dünyabülteni, Osmanlıdan Cumhuriyete bir mizah dergisi:Karagöz
- researchgate.net, II. Meşrutiyet Döneminde Mizah: Dalkavuk Gazetesi, 2018
- dergipark, İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE BİR MİZAH GAZETESİ: GEVEZE
- vikipedi, Ahmet Rasim,
- biyografi.info, HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR
- dergipark, BOŞBOĞAZ ile GÜLLABİ,
- biyografya.com, Hamdullah Suphi Tanrıöver
- dergipark, Kısa Ömürlü Bir Mizah ve Hiciv Gazetesi: Davul
- academia.edu, OSMANLI SELANİK’İNDE TÜRKÇEMİZAH YAYINLARI: ZIPIR
- karikaturculerdernegi.com, Cemil Cem
- turkcebilgi.com, Cem (Dergi)
- biyografi.info, Baha Tevfik
- seyriadem.com, Eşşek
- dergipark, II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ MİZAH BASININA GENEL BİR BAKIŞ
- listelist.com, Osmanlı’dan Bugüne 17 Önemli Mizah Dergisi ,
- karikaturculerdernegi.com, Sedat (Süleyman) Simavi ,
- dergipark, GÜLERYÜZ DERGİSİ VE SEDAT SİMAVİ KARİKATÜRLERİ
- dünya.com, 91 yıl sonra Ay Dede,2013
- Vikipedi, Refİk Halit Karay
- bilgipedia, AKBABA DERGİSİ
- resarchegate.com, Zümrüdüanka,
- karikaturculerdernegi.com, Cemil Cem
- turkcebilgi.com, Cem (Dergi)
- seyriadem.com, Karikatür,
- nesin.org, Aziz Nesin’in kendi kaleminden Yaşam Öyküsü
- vikipedi, Sabahattin Ali,
- biyografya.com, Rıfat Ilgaz,
- evrensel, Ahvalimiz Markopaşa
- karikaturculerdernegi.com, Mustafa Mim Uykusuz,
- vikipedi, Aydede,
- vikipedi, Karakedi (dergi, 1951),
- onedio.com, Geçmişten Günümüze Türk Karikatür Tarihi ,
- vikipedi, Turan Selçuk,
- vikipedi, İlhan Selçuk,
- turkcebilgi.com, Türkiye’de Karikatür Sanatı
- dergipark.org, Bir Muhalif Mizah Dergisi Olarak “Taş”,
- lcivelekoglu.blogspot.com, 55 yıl önce bugün,
- seyriadem.com, Diktatörler Karikatür Mecmuası,
- seyriadem.com, zübük,
- vikipedi, Ustura (dergi, 1969)
- biyografi.info, Oğuz Aral
- onedio, 12 Maddede Yıllara Meydan Okuyan Mizah Dergisi ‘Gırgır’
- vikipedi, Erol Simavi
- vikipedi, Çarşaf(dergi)
- onedio, Geçmişten Günümüze Karikatür Tarihi,
- seyriadem.com, Mikrop,
- turkcebilgi.com, Limon (Dergi)
- vikipedi, Hıbır
- listelist, Avanak Avni’nin Unutulmaz Olmasının 11 Sebebi,
- vikipedi, Leman,
- seyriadem.com, Tewlo,
- vikipedi, Musa Anter,
- seyriadem.com, Keskin Ustura
- vikipedi, L-Manyak
- seyriadem, Pîne,
- evrensel, Kürtçe gülmek yasak!
- Vikipedi, Lompak,
- vikipedi, Penguen(dergi)
- vikipedi, Selçuk Erdem
- penguen.com, Veda Yazısı
- vikipedi, Tayyipler Âlemi
- cnnturk, ‘Tayyipler Alemi’ davası başladı
- hürriyet, Başbakan 3. karikatür davasını açtı
- biyografi.info, Mehmet Çağçağ,
- vikipedi, Uykusuz
- bianet, Başbakanın Dava Açtığı Leman Dergisine Küfür ve Tehdit
- cumhuriyet, Her kadının içinde biraz ‘kötü kız’ vardır!
- Vikipedi, Bayan Yanı
- otdergi, Ot
- gazetekarınca, ‘Biz de burada varız artık’: Kürtçe çizgi dergisi ‘Zrîng’ geliyor
- kültürservisi, Leman dergisinin Berat Albayrak karikatürüne erişim yasağı
Cevapla
Katkıda bulunmak ister misiniz?