Haydarpaşa Garı’nın tarihi

Neydi, ne oldu?

Tarihinden yangınlar hiçbir zaman eksik olmayan Haydarpaşa Garı, İstanbul’un Anadolu yakasında, Kadıköy’de yer alan TCDD’ye ait tren istasyonu. İnşa edildiği dönemde İstanbul’dan Anadolu’ya ve Orta Doğu’ya açılan ilk kapı olması onu önemli kılıyordu. Adı, bölgeye Selimiye Kışlası’nın inşasında emeği geçen Haydar Paşa’yı onurlandırmak için verildi.

Eskiden ana tren istasyonu olarak görev yapan Haydarpaşa Garı, Bağdat Demiryolu hattının başlangıç istasyonu olması amacıyla inşa edilerek 1908’de hizmete açılmıştı. Tarihi boyunca türlü tartışmaların konusu olan yapının, 28 Kasım 2010 tarihinde çatısında çıkan ağır yangından dolayı çatısı çöktü ve 4. katı kullanılamaz oldu. 19 Haziran 2013’ten itibaren yolcuların seyahat edebileceği bir gar olmaktan da çıktı, TCDD 1. Bölge Müdürlüğü olarak hizmet vermektedir. 

Yazar

  • Tansel Erdem Yılmaz

     

Türkiye’de kent içi tren istasyonları yakın tarihte nasıl yaratıldı?

  • 23 Eylül 1856

    Türkiye demiryoluyla tanışıyor

    Yurt sınırları içerisindeki ilk demiryolu, 23 Eylül 1856 tarihinde özel bir İngiliz Şirketi’ne verilen imtiyazla* İzmir – Aydın arasında 1856’da inşa edilmeye başlandı. Uzunluğu 130 km olan bu hat, 1866’da kullanıma sunuldu.

    *İmtiyaz Joseph Paxton, George Whytes, William ve Augustus Rixon’un temsilcisi Roberl Wilki’ye verilmişti.

  • 22 Eylül 1872

    Demiryolunda sıra İstanbul ve Anadolu’yu bağlamakta

    Henüz bugün bilinen haliyle gar inşa edilmeden evvel aynı noktada bulunan bir istasyon, İstanbul-Anadolu demiryolu hattının başlangıç yeriydi. 22 Eylül 1872’de Pendik’e kadar giden demiryolunun ilk istasyonu yeni istasyonlar açıldıkça yavaş yavaş önem kazanmaya başladı, bu önem “Yeni bir istasyona ihtiyaç var mı?” sorusunu da doğurdu.

    22 Eylül 1872

  • 23 Mart 1889

    “Bana o rayların denize kavuştuğu yere öyle bir bina yapın ki…”

    Haydarpaşa’da bir güncelleme ihtiyacı uzun zamandır akıllarda yer etmişti. Nihayet Sultan II. Abdülhamit “Bunca kilometre demiryolu yaptım memlekete, çelik rayların ucu Haydarpaşa’da. Koca binalarıyla liman yaptım yine belli değil. Bana o rayların denize kavuştuğu yere öyle bir bina yapın ki, ümmetim baktığında buradan bindim mi hiç inmeden Mekke’ye kadar gidilir desin” diyerek gar projesini devlet adına resmileştirdi. 

    23 Mart 1889’da Haydarpaşa İstasyon projesi Almanya’ya verildi ve yapılan yarışmada Otto Ritter ve Helmuth Cuno projenin başına geçti.

  • 30 Mayıs 1906

    Haydarpaşa Garı’na ilk kazma vuruldu

    Ritter ve Cuno’nun kontrol mühendisliğini üstlendiği Haydarpaşa Garı projesinin tüm hazırlıkları 7 yıl boyunca sürdü ve sonunda ilk kazmanın vurulduğu gün geldi


    Bizden değil, yabancı da değil: Haydarpaşa Garı’nın mimarisi
    Haydarpaşa Garı’nın mimarisi açık biçimde, Alman mimarisinden esintiler barındırır. Kuşbakışı bakıldığında bir bacağı kısa diğeri uzun olduğu gözle görülür şekilde dikkatleri çekmektedir. Bu nedenden ötürü binanın iç kısmında oldukça geniş ve yüksek tavanlı odalar, (sonradan sıvayla kapatılmış olsa da) el işi nakışlarla bezelidir. Yapı, her bir parçası 21 metre uzunluğunda olan 1100 ahşap kazık üzerine inşa edilmiştir. Binanın zemin katı ve asma katlarında Lefke – Osmaneli taşı temel alınmış ve pencereleri arasında dikdörtgen süs kolonları dikkat çeker. Binanın denize bakan kısımlarında, binanın her iki ucuna denk gelecek şekilde tabandan çatıya daralan dairesel kuleler bulunur

    30 Mayıs 1906

  • 19 Ağustos 1908

     

    İnşaat sona eriyor

    İki yıl dört aylık inşaatın ardından Haydarpaşa Garı işletmeye açılır hale geldi. Tamamiyle hizmete girmesi için halen bir yıldan fazla zamana ihtiyaç vardı.

  • 4 Kasım 1909

    Bağdat Demiryolu hattının ilk istasyonu açılıyor

    Haydarpaşa Garı, inşaatının tamamlanmasından bir süre sonra hizmete girmeye hazır hale geldi. Bağdat Demiryolu hattının ilk istasyonu olarak 4 Kasım 1909’da resmi olarak açıldı.

    4 Kasım 1909

  • 6 Eylül 1917

     

    Sabotaj mıydı yoksa bir kaza mıydı?

    1. Dünya Savaşında o dönem Arabistan’a asker sevkiyatıyla cephanelerin yığıldığı garda bir patlama gerçekleşti. Olay sonrası gar ve çevre binalarda büyük hasarlar kaydedildi. Haydarpaşa İskelesi’nin bulunduğu liman ve Haydarpaşa Garı’nın çatı katı kullanılamaz hale geldi. Bu, Haydarpaşa Garı’nın talihsiz tarihindeki ilk yarası oldu, sebebi ise bir türlü ortaya çıkarılamadı.

    Bir kaza olduğu resmi kaynaklardan duyurulsa da herkes konuyla ilgili şüphelere sahipti. O dönem bir yanda bir Fransız ajanı olayda sorumlu olduğunu itiraf ediyor, öte yanda İngiliz hava saldırısı olduğu şüphesi büyüyordu. 35 tonluk sabit vinci kullanan bir Ermeni vatandaşının cephane sandıklarını kasten yere düşürerek bu patlamaya yol açtığı tezi kabul gördü.

  • 1922

    Garı restore edecek yarışmacılar aranıyor

    Haydarpaşa Garı’nın çatısı neredeyse tamamen yok olduktan sonra restorasyon için bir yarışma düzenlendi. Kazanan belli olmasına rağmen yarışma sonrasında herhangi bir uygulama yapılmadı.

    1922

  • Ağustos 1931

    Yıllar sonra Haydarpaşa

    Neredeyse 14 yıl harabe halinde kalan çatı, Mühendis Mehmed ve Mühendis İbrahim Galip Bey’lerin yapının eski haline yakın ancak yeni tasarımlarıyla uygulanmaya başlandı. İnşaata dair eldeki neredeyse tek kayıt, Arkitekt dergisinin Ağustos 1931 sayısındaki detaylı restorasyon fotoğraflarıdır.

  • 15 Kasım 1979

    Independenta kazasında yine Haydarpaşa mağdur

    Yunan kuru yük şilebi ve yakıt yüklü Independenta tankeri Haydarpaşa’ya yakın bir noktada çarpıştı ve denizde uzun süre bir yangın çıktı. Olay Haydarpaşa’ya büyük bir fatura çıkardı; patlamanın şiddeti ve ortaya çıkan basınçla Haydarpaşa’nın tüm camları, O’ Linneman adlı ustanın eseri olan özgün vitrayları kırıldı, kurşun kaplamaları eridi.

     

    15 Kasım 1979

  • 1983

    Yeni bir restorasyon denemesi

    Patlama sonrası dört dış cepheyle iki kulenin restorasyonu yapıldı, birkaç yıl sonra da vitraylar sanatçı Şükriye Işık tarafından onarıldı, ancak fırınlanmadan kontur kalemleri ile gerçekleşen restorasyon vitraylarda bozulmalar yarattığı için özgünlük tekrar yakalanamadı.

  • 21 Ağustos 1997

    Haydarpaşa Garı artık kanunlar için de korunması gereken varlıklarımızdan

    Haydarpaşa Garı hem tarihi ve kültürel önemi hem de yıllardır süren tartışmalı restorasyonlar nedeniyle İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 21 Ağustos 1997 gün ve 4542 sayılı kararı ile “1. grup korunması gerekli kültür varlığı” olarak tescil edilerek koruma altına alındı.

    21 Ağustos 1997

  • 17 Eylül 2004

    Haydarpaşa Manhattan mı olacak?

    5234 sayılı “Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un Geçici 5. maddesiyle, Haydarpaşa ve çevresini kapsayan devir ve imar yetkilerini hükümet üzerine aldı. O dönem yapılacağı iddia edilen 70 katlı gökdelenlerle Haydarpaşa’nın Manhattan’a benzeyeceği gündeme geldi

  • 26 Nisan 2006

    Haydarpaşa Garı sit alanı oluyor

    İBB’nin hazırladığı planlar çerçevesinde Kültür ve Turizm Bakanlığı İstanbul V Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, 26 Nisan 2006 gün ve 85 sayılı kararı ile Haydarpaşa Garı’nı ve çevresini “kentsel ve tarihi sit alanı” olarak tescil ederek koruma altına aldı.

    26 Nisan 2006

  • 30 Kasım 2007

    Haydarpaşa imar planı geliyor

    İBB ve TCDD’nin imzaladığı protokol ile Haydarpaşa Garı ve limanı kapsayan bölge sınırlarında “1/5000 Ölçekli Haydarpaşa Gar Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı” hayata geçirilmeye hazır hale geldi.

  • 28 Kasım 2010

    Haydarpaşa’nın çatısı yanıyor, yeniden

    Garın çatı onarım çalışmaları esnasında ihmaller yaşandı ve çatıda devasa bir yangın çıktı. Yangının bilançosu bu sefer de yapının tarihine bir çizik attı, çatı katı ve çatının kısa kol ile ana cephe bölümleri zarar gördü. Soruşturma açıldı ve elektrik sistemlerindeki kısa devreye yol açan ihmal sebebiyle iki işçiye 10’ar ay hapis cezası verildi.

     

    28 Kasım 2010

  • 31 Ocak 2011

    “Ekspres tren seferlerimiz kalkmıştır”

    YHT projesi sebebiyle 122 yıldan bu yana çalışan Gebze – İzmit hattında çalışmalar başladı ve Haydarpaşa’da 24 ay sonra tekrar devam etmek üzere Eskişehir Ekspresi, Doğu Ekspresi ve birçok sefer iptal edildi.

  • 31 Ocak 2012

    “Değerli yolcularımız, trenimiz birazdan son kez hareket edecektir”

    Haydarpaşa Garı’ndan son şehirlerarası tren de 30 günlük bakım yapılacağı ve sonrasında tekrar hizmete gireceği beklentisiyle kalktı.

    31 Ocak 2012

  • 2 Şubat 2012

     

    “Haydarpaşa otel olacak”

    Dönemin İstanbul Belediye Başkanı Kadir Topbaş, Haydarpaşa’yla ilgili soruları yanıtlarken  “Haydarpaşa, Marmaray’dan sonra gar fonksiyonunu bir miktar yitirmiş oluyor. Haydarpaşa tren garını, kısmen belki bir konaklama fırsatı verebilecek şekilde değerlendirilebileceğiz” diyerek artık bu gara ihtiyaç kalmayacağını ifade etti.

  • 24 Şubat 2013

    “Haydarpaşa otel olmayacak”

    Dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım, uzun süredir tartışmalarla gündemde olan Haydarpaşa Garı’nın serencamını netleştirerek “Haydarpaşa Garı otel değil, halka açık olarak devam edecek” açıklamasını yaptı.

     

    24 Şubat 2013

  • 18 Haziran 2013

    Haydarpaşa’da banliyö seferleri de sonlanıyor

    Marmaray projesi çalışmaları nedeniyle Pendik-Haydarpaşa arasındaki banliyö tren seferleri de diğer seferlerle benzer kaderi paylaştı ve 24 ay sonra tekrar başlamak üzere sonlandırıldı

  • 18 Haziran 2015

    24 ay bitti, Haydarpaşa hazır değil

    Haydarpaşa bünyesindeki hatları kapsayan tüm çalışmaların bitiş tarihi geldi ancak gar açılmadı, protestolar yapıldı. Birçok sebeple yapılan sürekli ertelemelerin ardından son tarih güncellendi ve önce 2017, ardından 2018 olarak belirlendi.

     

    18 Haziran 2015

  • 21 Ağustos 2015

    İmar planı iptal ediliyor

    İstanbul 5. İdare Mahkemesi, itirazları dikkate alarak Harem bölgesi ile Haydarpaşa Liman ve Geri Sahası 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı’nın şehircilik ilkeleri, planlama esasları ve kamu yararına uygun olmadığını belirtti ve planı iptal etti.

  • 4 Nisan 2016

    Haydarpaşa’nın son restorasyonu 6 yıl gecikmeyle başlıyor

    2010’da çıkan yangın sonrasında restorasyonuna hasarın boyutları da dikkate alınarak 500 gün süre verildi ve çalışmalara Vahit Okumuş liderliğinde başlandı.

    Yazar notu: Bu tarihten sonra restorasyon alanında ortaya çıkan tarihi eserler, başlayan kazı ve bunların sonucunda yavaşlayan restorasyon 28 Kasım 2021 itibariyle halen sürüyor.

    2010’da yaşanan ve sürecin fitilini ateşleyen yangına dair şüpheler ise dinmiş değil. Haydarpaşa Garı’nda tekrar yangınların çıkmayacağı ve “Sıradaki istasyon: Haydarpaşa” anonsunu duyacağımız bir gün gelecek mi, bu iki soru da şimdilik bilinmezler arasında.

    4 Nisan 2016

Kaynakça

The last comment and 10 other comment(s) need to be approved.
0 cevaplar

Cevapla

Katkıda bulunmak ister misiniz?

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir