AKM’nin tarihi

Nedir?

‘Çok’ bina: AKM 

“İstanbul’da opera binası eksikliği” iktidarlar tarafından seslendirilen ve inşa arzusu 1930lara kadar giden bir arzu. Bu yıllarda Taksim Meydanı’nda Almanlar tarafından yapılması planlanan bir tiyatro ve konservatuar planı da mevcut. 

Nitekim bu arzunun ilk projesi Atatürk Kültür Merkezi ya da Kültür Sarayı, Lütfi Kırdar’ın İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı olduğu 1946 yılında, bir opera binası olarak projelendirildi. 

1956’da yüksek mühendis ve mimar Hayati Tabanlıoğlu, projenin başına getirildi ve modernist, Cumhuriyet’in özelliklerini gösterecek bir proje hazırlandı. Projenin başına Tabanlıoğlu’nun getirilmesi tesadüf değil, çünkü o yıllarda Almanya’da tiyatrolar üzerine doktora tezi hazırlıyordu.

Nihayetinde Cumhuriyet döneminin ilk opera binası olma özelliğini taşıyan İstanbul Kültür Sarayı açılabildiğinde tarihler 12 Nisan 1969’u gösteriyordu. Atatürk Kültür Merkezi Cumhuriyetin simge binaları olduğu gibi bir çok kamusal ve türkiye tarihine geçmiş olayın tanığı da. 

Podcast

Gazeteci Cem Erciyes’in 2011’de dönemin Kültür Bakanı Ertuğrul Günay’la yaptığı söyleşiden yola çıkarak AKM tartışmalarını hatırlattığı seslitakip bölümünü dinleyebilirsiniz: Taksim Neredeyse Ltd. Şti.

Yazar

  • Seçil Türkkan

     

  • 29 Ekim 1946

     

    Temel atma töreni düzenleniyor

    Dönemin İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Lütfü Kırdar, temel atma töreninde binanın 8 milyon liraya mal olacağını söylemiş, 1953 yılında açılacağını duyurmuştu. Bu gideri de belediyenin karşılaması öngörülüyordu. Ne var ki belediyenin bütçesinin yetmeyeceği anlaşıldı ve 1953 yılında inşaatı Hazine’ye devredildi, yapımından da Bayındırlık Bakanlığı sorumlu tutuldu.

  • 12 Nisan 1969

    İstanbul Kültür Sarayı açılıyor

    AKM’nin, o zamanki adıyla Kültür Sarayı’nın açılışının yapılacağı sabah saatlerinde binanın açılmasını protesto etmek üzere kapıda bir grup var; Devrim İçin Hareket Tiyatrosu.

    Tiyatronun üyelerinden biri bugün Mimar Sinan Üniversitesi Görsel İletişim Tasarımı bölümündeki Profesörlerden biri, Sadık Karamustafa. Protestonun gerekçelerini 2018’de Seçil Türkkan’a şöyle anlatıyor: “Boğaz Köprüsü, Taksim meydanına 23 katlı bir otel, Kültür Sarayı (AKM) derken bütün yatırımların İstanbul’a yapılmasını onaylamıyorduk. Öte yandan oranın herşeyiyle bir burjuva mekanı olacağına inanıyorduk. Açıldıktan ve grubumuz dağıldıktan sonra gittik elbette AKM’ye, güzeldi ama o günler gerçekten tuhaftı, bürokrasi kokuyordu her şeyiyle o bina.

    Akşamki açılışta Verdi operası sahneleniyor ve Cumhuriyet tarihinin en önemli simgelerinden birinin açılışı böylece yapılıyor. 

    12 Nisan 1969

  • 14 Nisan 1969

     

    “Kültür Sarayı’nın camlarını kırdılar”

    Akşam devlet erkanının da katıldığı gala da sağ salim sona erdikten sonra, günün haberlerinde 10-15 kişilik bir grubun binaya taşlar fırlatarak camlarını kırmaya çalıştığı duyuruldu. Polis olay nedeniyle açılış günü protesto düzenleyen tiyatro grubundan iki kişiyi gözaltına aldı ama delil yetersizliği nedeniyle onları serbest bırakmak zorunda kaldı.

  • 27 Kasım 1970

    Yazıcıoğlu’na kriz geçirten yangın

    Her şeyin yolunda gittiği düşünülürken, 27 Kasım 1970 akşamında, “Cadı Kazanı” adlı oyunun üçüncü perdesi sahnelenirken büyük bir yangın çıktı ve 23 senede tamamlanan bina 45 dakikada kül oldu. Sahnenin sol tarafındaki perde alev aldığında, sanatçılardan Kerim Afşar ve diğer oyuncular yangını fark etmemişti. Seyirciler “Yangın var” diye bağırdığında herkes kapıya koştu. Binadaki teknik aksamı bilen oyuncular yangın musluklarını açtıklarında hiç su akmadı, itfaiye ise yangın ikinci ve üçüncü kata sıçradıktan yarım saat sonra geldi. Kültür Sarayı’nın 1954’ten beri mimarlığını yapan, ve açıldığından beri de Cüneyt Gökçer ve Aydın Gün ile birlikte yöneten Hayati Yazıcıoğlu yangın sırasında fenalaştı ve kriz geçirdi, doktorlar kendisini teskin etmek üzere iğne yaptı. Kendisi 13 yıldır her gününü bu yapıda geçiriyordu. 

    27 Kasım 1970

  • 28 Kasım 1970

    İlk uzun kapanış dönemi: Suçlu kim?

    O günün Milliyet Gazetesi “Suçlu Kim?” başlığıyla çıktı. Gazetenin ilk sayfasında yer alan haberler şöyle; ‘İtfaiye, telefon eden diğer kızı şaka yapıyor sanmış’, ‘4.Murat’ın yalnız miğfer, zırh ve kılıcı kurtuldu’, ‘Yangın kültür Sarayı’nın içini bu hale soktu’. Açılışı 23 yılı bulan şehrin göbeğindeki bina, böylece ilk uzun kapanış dönemine girdi. Suçlunun kim ya da kimler olduğu, hâlâ bilinmiyor.

  • 10 Mart 1973

    İdamdan beraate

    12 Mart döneminde yangın hakkında açılan soruşturmaya askeri savcılık el koyduğunda, basın artık bu davayı “Sabotajlar davası” olarak anıyordu. Tercüman gazetesi 10 Mart 1973 tarihli haberine “Kültür Saray yangınının provasını yapmışlar” başlığını attı. Habere göre bu eylem için iki toplantı yapılmıştı, Tersane-İş Sendikası’nın başkanı, tersane işçisi Hilmi Taşdemir’in eylemin lideri olduğu iddia ediliyordu. Ancak Haziran 1975’te idamı istenen sanıkların delil yetersizliği sebebiyle beraat etmesine karar verildi. 

    10 Mart 1973

  • 23 Eylül 1973

    Cumhuriyet’in yıldönümlerinin binada kutlanması yöneticiler için bir “hedef”

    Büyük yangından sonra perdelerini kapatan Kültür Sarayı’na basının ilgisi yüksekti. Bayındırlık Bakanı Nurettin Ok, ikinci açılışın tıpkı temel atma töreni gibi 29 Ekim’de yapılacağını duyurdu. Bu tarih aynı zamanda Cumhuriyet’in 50’nci yılına denk geliyordu ve aynı konuşmaya tadilat için harcanan miktar da sığdırıldı; 20 milyon lira. Ancak maalesef Ok, iyimser bir tahminde bulunmuştu. 

  • 19 Nisan 1976

    İbadethane eklendi

    Ok’un açıklamasından yaklaşık 3 yıl sonraki 1976 yılından bir kupür, hayal edilen açılışın İslam Konferansı’na yetişeceğinin haberini veriyor. Aradan geçen bu zamanda yeni açılışıyla artık Atatürk Kültür Merkezi ismini alacak binaya, ibadethane ve görüşme odaları da eklenmişti.

    19 Nisan 1976

  • 13 Mayıs 1976

     

    Yangından sonraki ilk etkinlik: İslam Ülkeleri Konferansı

    Binanın önünde mehter takımı marşını çalıyor. Açılış konuşmasını Başbakan Süleyman Demirel yapacak. Başbakan, müslüman ülkelerin dayanışma içinde bulunmasının önemli olduğunu, Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk ise sömürgecilik ve ırk ayrımına karşı oldukları mesajını veriyor o gün. Filistin Kurtuluş Örgütü’nün Türkiye’de büro açma isteği ise bu konferansta ve bu binada kabul edildi.

    VİDEO: 7. İslam Konferansı – İstanbul – 1976

  • 1 Mayıs 1977

    İşçilerin meydanı

    “1 Mayıs sabahı Türkiye’ye gergin bir hava hakimdi.” Mehmet Ali Birand Kanlı 1 Mayıs’ın başlangıcını böyle anlatıyor. O gün AKM’nin üzerine asılan DİSK’in dev işçi heykeli yaşananlara hem tanık oldu, hem de o günü anlamak ve anlatmak isteyenler için bir simgeye dönüştü.

     

    1 Mayıs 1977

  • 6 Ekim 1978

     

    Kültür Sarayı’ndan Atatürk Kültür Merkezi’ne: İkinci açılış

    Binanın yangından sonraki ilk etkinliği Yedinci islam Ülkeleri Konferansıydı, ve artık sıra gerçek açılışa gelmişti. Bina, 6 Ekim 1978’de Atatürk Kültür Merkezi (AKM) adı altında yeniden açıldı. Açılışta, Halka Yeniden Açılış şöleni kapsamında 1923’ten Günümüze Türk Resim, Heykel ve Seramik Sanatından Bir Kesit sergisi ile Şahin Kaygun’un Sanat İnsanları Portreler sergisi düzenlendi. (Sayfa 87) Bu kez açılışı 29 Ekim’de yapılmadı. 

  • 1 Kasım 1999

    Kültür Varlıkları tescili

    1 Kasım 1999’da İstanbul 2 No’lu Koruma Kurulu, AKM’yi 1. grup kültür varlığı olarak tescil etti.

    1 Kasım 1999

  • 11 Ağustos 2005

    Yıkım ilk kez gündeme getirildi

    AKM’nin yıkılması hadisesi ilk kez bu yıl dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Atilla Koç tarafından gündeme getirildi. Bu öneriden sonra sanat dünyası içinde konu tartışılmaya başlandı. Sanatçılar “yıkım değil, bakım gerek” diyordu. 

  • Aralık 2006

    Tescil kararında geri adım

    Kültür Bakanlığı tescil kararının kaldırılması önerisini gündeme getirdi. İstanbul II. Nolu Kültür ve tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu AKM’nin rölevesini onayladı. 

    Aralık 2006

  • 14 Şubat 2007

    Kültür Bakanlığı tescilin iptalini istedi

    Kültür Bakanlığı, İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’na başvurarak, Atatürk Kültür Merkezi’nin tescil kararının iptalini istedi.

  • 27 Mart 2007

    Sanatçılar protesto için sokağa çıktı

    27 Mart Dünya Tiyatro Günü’nde sanatçılar sokağa çıkıp “AKM değil, AKP yıkılacak” dediler. 

    İstanbul’da kamusal alan savunuculuğunun önde gelen kurumlarından TMMOB (Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği) AKM’nin kültürel bir değer olduğu ve bu nedenle yıkılmaması gerektiğini savunan tarafta yer aldı. TMMOB yapının belge, kimlik, mimari, ekonomik ve işlevsel değeri, süreklilik değer, anı değeri olduğunu savundu. 

    27 Mart 2007

  • 27 Eylül 2007

    AKM’nin yıkılmasını öngören tasarı kabul edildi

    AKM’nin yıkılmasını öngören ​​“İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Kanunu Tasarısı” TBMM’de kabul edildi.

  • 31 Mayıs 2008

    Son oyun

    AKM kapanırken, farklı bir Romeo ve Juliet yorumu, Kral Dairesi ve Çayhane gibi oyunlar gösterimdeydi. İstanbul’un kültür hayatında önemli bir boşluk olacağı da basında dile getiriliyordu. Sanatçıların bazıları yıkılmamasını, bir kısmı da yıkılması gerektiğini dile getirdi. Son oyun ise Danimarka yapımı Orpheon isimli oyun oldu.

    31 Mayıs 2008

  • 22 Kasım 2008

    Mimar yine Tabanlıoğlu ailesinden

    Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından imzalanan protokolle 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansınca üstlenilen AKM’nin yenileme projesi, binayı 1969’da tamamlayan Mimar Hayati Tabanlıoğlu’nun mimar oğlu Murat Tabanlıoğlu’na verildi.

  • 1 Mayıs 2011

    34 yıl sonra aynı afiş

    1 Mayıs 1977’deki İşçi Bayramı’na damgasını vuran, ellerinden zincirlenmiş işçi pankartı 34 yıl sonra yeniden AKM binasına asıldı.

    1 Mayıs 2011

  • 15 Şubat 2012

    Sabancı Vakfı yenileme için sponsor oldu

    Sabancı Vakfı’nın AKM’nin yenilenmesi çalışmalarına sponsor olduğu açıklandı. Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay restorasyon çalışmalarının başladığını duyurdu. Şubat ayında yapılan sponsorluk anlaşmasından sonra ihale 69 milyon liraya Yeni Yapı ve Taca firmalarına verilmişti

  • 21 Eylül 2012

    Salt Galata’da AKM’nin tarihini ele alan bir sergi açıldı

    AKM Türkiye’nin Cumhuriyete dair aşamalarını yansıtırken, aslında her döneminde kültür çevrelerinin ilgisini üzerinde tutmayı başardı. Salt Galata’da merkezine AKM’yi alan bir sergi açıldı; Modernin icrası; Atatürk Kültür Merkezi 1946-1977 başlığını taşıyan bu sergi, bugün geri kalan arşiviyle de binanın sadece bir bina olmadığını anlatıyor. 

     

    21 Eylül 2012

  • Haziran 2013

     

    Çalışmalar ikinci bir emre dek durduruldu

    Atatürk Kültür Merkezi restorasyonu bakanlık tarafından projeyi yürüten firmalara gönderilen bir faks mesajındaki talimatla “ikinci bir emre kadar” durduruldu

    Kuşkusuz uzun süre meydanın hayalet binası olma vazifesini de üstlenen AKM’nin tanık olduğu olaylardan bir diğeri de Gezi Parkı Protestoları oldu. AKM’nin komşusu Taksim Gezi Parkı’na Ak Parti hükümeti tarafından yapılmak istenen Topçu Kışlası projesi nedeniyle, Türkiye’nin 80 ilinde protestolar meydana geldi. 

    Bu sırada Gezi Parkı, protestocuların geçici ve sürreal yaşam alanına dönüştü. Protestoların bileşenlerinin talep ve mesajlarını özetleyen tarihi fotoğraflardan biri için böylece yine AKM’nin gövdesi bir alan haline geldi. Recep Tayyip Erdoğan ise aynı hafta içinde iki kez AKM hakkında açıklama yaptı ve binanın yıkılacağını söyledi. 

  • 29 Ekim 2013

    Yarı-karakol AKM dönemi

    Taksim Meydanı’nın oradan geçenler için “olay yeri” gibi hissettirdiği günlerde, tam da o olay yeri bir “geçici” kolluk merkezi olarak polislerce kullanılmaya başlandı. Belli ki bu Cumhuriyet Bayramında da açılışı yapılamayacak olan AKM, bir dönem polis ekiplerinin lojistik merkezi haline geldi.

     

    29 Ekim 2013

  • 20 Şubat 2015

    AKM’nin parçaları hurdacılara satıldı

    Polis merkezi olarak kullanılan İstanbul Atatürk Kültür Merkezi’nin (AKM) içindeki pek çok önemli teknik aksam ve diğer eşyaların ikinci elcilerde, hurdacılarda satıldığı ortaya çıktı.

  • 26 Kasım 2015

    AKM meydana bakan bir reklam panosu olarak kullanıldı

    2008’den bu yana boş duran ve Gezi Parkı protestoları sırasında yenileme çalışmaları da durdurulan AKM’nin bir reklam panosu olarak kullanılmaya başlanması gündeme geldi. 

    26 Kasım 2015

  • 7 Kasım 2017

     

    Yeni Atatürk Kültür Merkezi tanıtılıyor

    Cumhurbaşkanı Erdoğan Yeni AKM’nin proje tanıtım toplantısında Sadece elitlerin değil, milletin geleceği bir yer olarak tanıttı. Aynı toplantıda bina yapımının 10 yıl ertelenmesi nedeniyle, bu gecikmeyi yaşatan ve yıkımı ya da yenilemeyi protesto edenleri yine bir lobi  olmakla suçladı. 

  • 12 Şubat 2018

    Bina 10 yıl aradan sonra yıkılıyor

    Tartışmaların binası AKM’ye yıkılmak üzere artık ilk kazma vuruldu. 

    12 Şubat 2018

  • 11 Temmuz 2018

     

    Yeni dönemin ilk Kültür Bakanı açılışın yakın olduğunu duyurdu

    Türkiye’nin başkanlık döneminin ilk Kültür ve Turizm Bakanı Turizmci Nuri Ersoy, AKM’nin 2019’da açılacağını söyledi. AKM hakkında verilen ilk tarihler genelde hiç yerini bulmadı. Burada da binanın açılması 2021 yılını bulacaktı. 

  • 10 Şubat 2019

    Temel atma töreni yapıldı

    Yeni AKM’nin temel atma töreni Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yapıldı.

     

    10 Şubat 2019

  • 29 Ekim 2021

     

    13 yıl aradan sonra açılış

    Cumhuriyetin 85. yılında kilitlenen AKM’nin kapısı, 98. yılda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıldı. Kültür ve Turizm Bakanı Nuri Ersoy bu açılışın neredeyse sadece davetlilerinden biri gibiydi. 

    Gazeteci Cem Erciyes, yayınladığı yazısında yeni AKM’yi ele aldığı izleniminde Tadını çıkar, ama unutma da yorumunu yapıyor. AKM’nin 2021 yılındaki fotoğrafında karşısında bir de camii var. “Sağ kalan Gezi Parkı” ise, meydanın bir diğer sakini. 

Kaynakça

The last comment and 8 other comment(s) need to be approved.
0 cevaplar

Cevapla

Katkıda bulunmak ister misiniz?

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir