Henüz bugün bilinen haliyle gar inşa edilmeden evvel aynı noktada bulunan bir istasyon, İstanbul-Anadolu demiryolu hattının başlangıç yeriydi. 22 Eylül 1872’de Pendik’e kadar giden demiryolunun ilk istasyonu yeni istasyonlar açıldıkça yavaş yavaş önem kazanmaya başladı, bu önem “Yeni bir istasyona ihtiyaç var mı?” sorusunu da doğurdu.

Ritter ve Cuno’nun kontrol mühendisliğini üstlendiği Haydarpaşa Garı projesinin tüm hazırlıkları 7 yıl boyunca sürdü ve sonunda ilk kazmanın vurulduğu gün geldi. 

Bizden değil, yabancı da değil: Haydarpaşa Garı’nın mimarisi
Haydarpaşa Garı’nın mimarisi açık biçimde, Alman mimarisinden esintiler barındırır. Kuşbakışı bakıldığında bir bacağı kısa diğeri uzun olduğu gözle görülür şekilde dikkatleri çekmektedir. Bu nedenden ötürü binanın iç kısmında oldukça geniş ve yüksek tavanlı odalar, (sonradan sıvayla kapatılmış olsa da) el işi nakışlarla bezelidir. Yapı, her bir parçası 21 metre uzunluğunda olan 1100 ahşap kazık üzerine inşa edilmiştir. Binanın zemin katı ve asma katlarında Lefke – Osmaneli taşı temel alınmış ve pencereleri arasında dikdörtgen süs kolonları dikkat çeker. Binanın denize bakan kısımlarında, binanın her iki ucuna denk gelecek şekilde tabandan çatıya daralan dairesel kuleler bulunur. 

Haydarpaşa Garı, inşaatının tamamlanmasından bir süre sonra hizmete girmeye hazır hale geldi. Bağdat Demiryolu hattının ilk istasyonu olarak 4 Kasım 1909’da resmi olarak açıldı.

Haydarpaşa Garı’nın çatısı neredeyse tamamen yok olduktan sonra restorasyon için bir yarışma düzenlendi. Kazanan belli olmasına rağmen yarışma sonrasında herhangi bir uygulama yapılmadı.

Yunan kuru yük şilebi ve yakıt yüklü Independenta tankeri Haydarpaşa’ya yakın bir noktada çarpıştı ve denizde uzun süre bir yangın çıktı. Olay Haydarpaşa’ya büyük bir fatura çıkardı; patlamanın şiddeti ve ortaya çıkan basınçla Haydarpaşa’nın tüm camları, O’ Linneman adlı ustanın eseri olan özgün vitrayları kırıldı, kurşun kaplamaları eridi.

Haydarpaşa Garı hem tarihi ve kültürel önemi hem de yıllardır süren tartışmalı restorasyonlar nedeniyle İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 21 Ağustos 1997 gün ve 4542 sayılı kararı ile “1. grup korunması gerekli kültür varlığı” olarak tescil edilerek koruma altına alındı.

İBB’nin hazırladığı planlar çerçevesinde Kültür ve Turizm Bakanlığı İstanbul V Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, 26 Nisan 2006 gün ve 85 sayılı kararı ile Haydarpaşa Garı’nı ve çevresini “kentsel ve tarihi sit alanı” olarak tescil ederek koruma altına aldı.

Garın çatı onarım çalışmaları esnasında ihmaller yaşandı ve çatıda devasa bir yangın çıktı. Yangının bilançosu bu sefer de yapının tarihine bir çizik attı, çatı katı ve çatının kısa kol ile ana cephe bölümleri zarar gördü. Soruşturma açıldı ve elektrik sistemlerindeki kısa devreye yol açan ihmal sebebiyle iki işçiye 10’ar ay hapis cezası verildi.

Haydarpaşa Garı’ndan son şehirlerarası tren de 30 günlük bakım yapılacağı ve sonrasında tekrar hizmete gireceği beklentisiyle kalktı.

Dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım, uzun süredir tartışmalarla gündemde olan Haydarpaşa Garı’nın serencamını netleştirerek “Haydarpaşa Garı otel değil, halka açık olarak devam edecek” açıklamasını yaptı.

Haydarpaşa bünyesindeki hatları kapsayan tüm çalışmaların bitiş tarihi geldi ancak gar açılmadı, protestolar yapıldı. Birçok sebeple yapılan sürekli ertelemelerin ardından son tarih güncellendi ve önce 2017, ardından 2018 olarak belirlendi.

2010’da çıkan yangın sonrasında restorasyonuna hasarın boyutları da dikkate alınarak 500 gün süre verildi ve çalışmalara Vahit Okumuş liderliğinde başlandı.

Yazar notu: Bu tarihten sonra restorasyon alanında ortaya çıkan tarihi eserler, başlayan kazı ve bunların sonucunda yavaşlayan restorasyon 28 Kasım 2021 itibariyle halen sürüyor.

2010’da yaşanan ve sürecin fitilini ateşleyen yangına dair şüpheler ise dinmiş değil. Haydarpaşa Garı’nda tekrar yangınların çıkmayacağı ve “Sıradaki istasyon: Haydarpaşa” anonsunu duyacağımız bir gün gelecek mi, bu iki soru da şimdilik bilinmezler arasında.