Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti, sansürle ilgili yetkiyi valilere verdi. Valiler ise bu görevi zabıtalara devretti.

Muhsin Ertuğrul’un yönetmenliğini yaptığı Aynaroz Kadısı ve Bir Kavuk Devrildi filmleri ‘açık saçık’ ve ‘milli değerlere aykırı’ bulundu. Bunun üzerine yeni bir yönetmelik çıkarıldı. ‘Herhangi bir dinin veya devletin siyasi propagandasını yapan, ideolojik propaganda yapan, suça teşvik eden, genel ahlaka aykırı ve askerliği kötüleyen’ filmler yasaklandı.

Metin Erksan’ın “Aşık Veysel’in Hayatı- Karanlık Dünya” isimli ilk filmi, Anadolu’daki yoksulluğu ve tarlalardaki ekinleri çok kısa boylu ve cılız gösterdiği gerekçesiyle yasaklandı. Sansür heyeti, filmin gösterimine “Ülkeyi Batı dünyasına kötü gösterecek” iddiasıyla onay vermedi.

Yönetmen Osman Seden’in çektiği Kardeş Dursun filmi “Düşman gemileri boğazı net görüyor.” denilerek sansürlendi. Sahnenin filmden çıkarılması istendi.

Senaristliğini ve yönetmenliğini Hicri Akbaşlı’nın yaptığı Ağlarsa Anam Ağlar filmi “Halkı askerlikten soğutur” gerekçesiyle sansürlendi. Filmde kısa dönem askere giden Mahmut’un başından geçenler anlatılıyordu.

Yönetmen koltuğunda Metin Erksan’ın oturduğu Susuz Yaz filmi “Türkiye’yi temsil edemez” denilerek sansürlendi. Türkiye’de festivallere katılamayan film, 1964 yılında katıldığı Berlin Film Festivali’nde Altın Ayı Ödülü’nü aldı.

Senaryosunu Vedat Türkali’nin yazdığı ve Ertem Göreç’in yönettiği, Karanlıkta Uyananlar filmi politik bulunarak gösterimi engellendi. 4 kez sansür kuruluna giden film, Türkiye sinemasında grev ve işçi sorunlarına değinen ilk film olarak da tarihe geçti.

Senaryosunu Yaşar Kemal’in yazdığı ve Yılmaz Güney’in ilk kez oynadığı Bu Vatanın Çocukları filminde film sansüre maruz kalmasın diye filmin künyesine, senaryo yazarı olarak sansür polisinin adı yazıldı. Film, en iyi senaryo ödülünü aldı. Yaşar Kemal’in de bulunduğu salonda ödül sansür polisine verildi.

NOT: Birçok kaynakta Yaşar Kemal’in yerine senaryoya adı yazılan sansür polisine Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde ödül verildiği bilgisi yer alıyordu. Ancak Altın Portakal Film Festivali’nin resmi sayfasında o yıl bu filme verilmiş bir ödül bulunmuyor.

Soluk Gecenin Aşk Hikayesi filmi, film kontrol komisyonu tarafından ‘müstehcen’ bulunarak sansürlendi. Danıştay ise bir ilke imza atarak bir filmin yurtiçi ve yurtdışında gösterimini yasakladı.

Senaryosuna ve yönetmenliğine Yılmaz Güney’in imza attığı ve “İlk gözağrım” dediği Seyit Han filmi yurtdışı izni için gönderildiği sansür kurulundan gerekçe gösterilmeden geri çevrildi. Kurul tarafından, filmdeki Keje ismi “Türk adı değil” gerekçesiyle ve düğün sahnesinde görülen püsküllü bayraklar “Köylünün elinde sancak olmaz” denilerek sakıncalı bulundu.

Tunç Okan’ın İsveç’e iş için giden işçilerin hikayesini anlatan Otobüs filmi, “Türk insanını aşağıladığı” gerekçesiyle sansürlendi. Filmin yurt dışına çıkarılması da yasaklandı. Film, yıllar sonra Danıştay kararıyla gösterime girdi.

Senaryosunu Vedat Türkali’nin yazdığı ve Süreyya Duru’nun yönetmenliğini yaptığı Kara Çarşaflı Gelin filmi, Merkez Sansür Kurulu tarafından yasaklandı. Sansürden geçmediği gerekçesiyle Antalya Film Şenliği’nde gösterilmedi. Ancak bu yasak kararından 3 ay sonra Danıştay 12. Dairesi’nin yürütmeyi durdurma kararı ile yasak kalktı.

5 Kasım günü Türkiye sinema tarihinde bir ilk yaşandı. 400’ü aşkın sinema emekçisi yeni sansür tüzüğünü protesto ederek hak kayıpları ve sosyal güvenceleri için İstanbul’dan Ankara’ya yürüdü. 3 gün süren yürüyüşe Tarık Akan, Hale Soygazi, Cüneyt Arkın, Fatma Girik, Türkan Şoray, Kadir İnanır ve Fikret Hakan’ın da aralarında olduğu çok sayıda sanatçı katıldı.

*Yürüyüşe dair Yönetmen Deniz Yeşil’in “Yollara Düştük” belgeselini buradan izleyebilirsiniz.

Antalya’da düzenlenen 16. Altın Portakal Film Festivali’ne katılan Ömer Kavur’un Yusuf ile Kenan, Yavuz Özkan’ın Demiryol ve Yavuz Pağda’nın Yolcular filminin bazı bölümleri Sansür Kurulu tarafından kesildi. Filmlerin sansürlenmesi üzerine festival iptal edildi.

Yönetmen Erden Kıral’ın yazar Orhan Kemal’e ait Bereketli Toprak Üzerinde isimli eserinden uyarlayarak çektiği film, dönemin sıkıyönetimi tarafından yasaklandı. Çukurova’da zor koşullarda çalışmak zorunda kalan işçilerin yaşamını anlatan film Avrupa’da ‘En İyi Film’ ödülünü aldı ancak Türkiye’de 28 yıl sonra seyircisiyle buluştu.

Orhan Gencebay ve Yıldız Kenter’in yer aldığı ‘Zulüm’ filminde film denetleme kurulu “Yıldız Kenter devlet sanatçısıdır. Bir devlet sanatçısına tecavüz edilemez” denilerek sahnenin kaldırılmasını istedi.

Yönetmen Başar Sabuncu’nun Pınar Kür’ün Asılacak Kadın isimli kitabından uyarladığı film “genel ahlak kurallarına ve milli kültürümüze uygun değil” denilerek sansürlendi. Bu filmin de sansürü Danıştay kararıyla kalktı.

Karartma Geceleri isimli film, Rıfat Ilgaz’ın aynı isimli romanından Yusuf Kurçenli tarafından senaryolaştırıldı ve çekildi. Başrolünde Tarık Akan’ın yer aldığı film, 90’lı yılların yasaklanan ilk filmi oldu. Fakat yasağa rağmen Adana Altın Koza ve İstanbul Film Festivalleri’nde ödülleri topladı. Filmde İkinci Dünya Savaşı sürecinde kitabı toplatılan öğretmen-şair Mustafa Ural’ın hikâyesi anlatılıyor.

Mustafa Altıoklar’ın yönettiği ‘İstanbul Kanatlarımın Altında’ filminde, IV.Murat için“eşcinsel benzetmesi” yapıldığı iddiasıyla Kayseri, Malatya ve Balıkesir’de filmin gösterimi engellendi. Filmde 17. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin IV. Murat döneminde, Galata Kulesi’nden uçan Hezarfen Ahmet Çelebi’nin hikayesi anlatılır.

Yeşim Ustaoğlu’nun yönetmenliğini yaptığı ‘Güneşe Yolculuk’ filmi resmi olarak sansüre uğramadı ancak sinema salonları filmi göstermedi. Film Türkiye’de 8 kopyayla vizyona çıktı.

İstanbul Film Festivali’nde ‘Hiçbiryerde’ ve ‘9’ isimli filmler Denetleme Alt Kurulu tarafından sakıncalı bulundu.

Yönetmen Çayan Demirel’in ‘Dersim 38’ belgeseline eser işletme belgesi başvurusu yapmasına rağmen bu belge verilmedi. Mahkeme kararlarına rağmen Kültür Bakanlığı’nın belgeyi vermemekte ısrar etmesi üzerine filmin gösterimi birçok yerde engellendi. Belgesele getirilen erişim engeli ise 14 yıl sonra kalktı.

Tepki çeken Karadeniz Sahil Yolu projesiyle ilgili Rüya Arza Köksal’ın belgesel filmi Son Kumsal’ın İnebolu ve Abana’da gösterimi engellendi. Belgesel TRT’nin düzenlediği ulusal belgesel yarışmasının amatör kategorisinde birinci oldu. Ancak TRT yayın haklarını satın aldığı belgeseli yayınlamadı.

Reyan Tuvi’nin Gezi direnişini anlatan belgeseli Yeryüzü Aşkın Yüzü Oluncaya Dek belgeseli de 51. Antalya Film Festivali tarafından sansüre uğradı ve festival programından çıkarıldı. ‘Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yönelik hakaret suçu’ teşkil edebileceği gerekçe olarak sunuldu.

1977’de sinema emekçilerinin sansüre karşı İstanbul’dan Ankara’ya üç gün süren yürüyüşünü anlatan Yollara Düştük belgeseli, sansür nedeniyle üç film festivalinden çekilmek zorunda kaldı.

Yeşim Ustaoğlu’nun senaryosunu yazıp yönettiği Tereddüt Filmi, Sınıflandırma Kurulunda sevişme sahneleri yüzünden ‘+18 sınıflandırması’na girmemek için sansürlenerek vizyona girdi. Katıldığı festivallerden ödüllerle dönen filme uygulanan sansür tepkilere neden oldu.

1 Şubat tarihinde Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi ve Sınıflandırılması ile Desteklenmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun teklifi yürürlüğe girdi. Teklifle yerli ve yabancı sinema filmleri bir komisyon tarafından değerlendirilecek, uygun bulunmayan filmler ticari dolaşıma ve gösterime sunulmayacak. Sinema emekçileri yasaya “Sansürü yaygınlaştıracak” gerekçesiyle tepki gösterdi.