Albaylıktan emekli olduktan sonra Demokrat Parti’ye katılan Seyfi Kurbek’in aktardığına göre 1950 seçimlerinden birkaç ay önce dönemin başbakan vekili Nihat Erim, İstanbul 1. Ordu Komutanı General Asım Tınaztepe ile görüştü. Tınaztepe çok partili siyasi yaşam ile ilgili endişelerini ve ülkeye verdiği zararı ifade etti. Demokrat Partililerin durumu suiistimal ettiklerini ve ordunun harekete geçmesi gerektiğini düşünüyordu. Erim Ankara’ya dönüp görüşmeyi İsmet İnönü’ye aktardı. İnönü, Erim ile İstanbul’a geri dönüp Tınaztepe ve diğer generallerle görüşecek kadar durumu ciddiye aldı.

İnönü’nün siyasi sistemden endişe etmemelerini, değişen dünya koşullarında çok partili siyasi yaşama geçmenin zorunlu olduğunu ve ordunun bu durumu rejime yönelik bir tehdit olarak görmemesi gerektiğini generallere anlattığı söylenir. Günün birinde rejim tehlikeye düşerse “zili çalıp” orduyu çağıracağı konusunda rahat olabilirlerdi.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.158.

Demokrat Parti 25 Temmuz 1950’de Kore’ye asker gönderme kararı aldıktan sonra Ağustos 1950’de NATO’ya girme talebini yineledi. Eylül 1951’de Türkiye NATO’ya kabul edildi ve 18 Şubat 1952’de resmen üye oldu. Sonraki yıllarda gerçekleşen darbelerde çoğu araştırmacı NATO ve CIA’nın izlerine rastlayacaktı.

Demokrat Parti oy oranını %53,6’dan %58,4’e yükselterek genel seçimlerin galibi oldu. Bu oran hala Türkiye’de bir siyasi partinin genel seçimlerde ulaştığı en yüksek oy oranıdır.

Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.259.

1955’ten itibaren İstanbul Harp Okulunda okuyan iki genç subay, Dündar Seyhan ile Faruk Güventürk, radikal fikirli subaylardan bir hücre oluşturmaya başladı. 1957 yılında ise oluşan diğer gruplar birleşti.

(William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.140-141.)

Faruk Güventürk, dönemin Milli Savunma Bakanı Şamil Ergin’i ziyaret etti ve reform planlarını kendisine sundu, hareketin sivil lideri olmasını istedi. Ergin bu talebi reddetti fakat Güventürk’ü suçüstü yakalatmadı.

William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.142.)

Aralık 1957’de 9 subayın İstanbul’da hükümete komplo kurmakla suçlanarak tutuklandığı kamuoyuna açıklandı. Savunma Bakanlığı çok sayıda tutuklamanın ve silahlı kuvvetlerde geniş bir komplonun olduğunu yalanlayan resmi bir açıklama yayınladı. Subaylar mahkemeye çıkarıldı ve aleyhlerinde hiçbir şey kanıtlanmadığı için serbest bırakıldılar.

http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/GununYayinlari/OAhlhW6tTHtfBsqFm5IRwQ_x3D__x3D_

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.164-165.

Ordu içindeki alt rütbeli subaylar ile iş birliği yapmayı kabul eden General Necati Tarcan 1958 yazında kalp krizi geçirerek hayatını kaybetti.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.166

Pakistan, Sudan ve Irak’ta gerçekleşen askeri devrimlerin ardından Demokrat Parti ABD ile ikili anlaşma imzaladı. Anlaşma Demokrat Parti için kısmen darbe girişimlerine karşı bir güvence oluşturdu. Anlaşmaya göre hükümet “iç, silahsız saldırı”yı önlemek için istediği zaman Amerika Birleşik Devletleri’nden askeri müdahale isteyebilirdi.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.168

Cemal Gürsel’in desteğinin alınmasıyla Silahlı Kuvvetlerdeki önemli görevlere ordu müdahalesini destekleyen kişiler atanmaya başlandı. 1959 sonunda Osman Köksal Cumhurbaşkanı Muhafız Alayı Komutanlığına atandı. Böylece darbe başlatıldığında hükümet üyelerini tutuklamak için ideal yerde bulunacaklardı.

William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.145.)

İsmet İnönü bir grup emekli general ile kendi evinde bir toplantı yaptı ve onlara Türk ilericiliğinin ideallerini korumanın kendilerine düştüğünü söyledi. Bunun üzerine Demokrat Parti “CHP’nin orduyu siyasete ve Silahlı Kuvvetlerini kanun ve düzene itaatsizliğe teşvik etmesinin” soruşturulacağını açıkladı.

William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.147.)

Tahkikat Komisyonu’na olağanüstü yetkiler veren ek bir kanun çıkarıldı. Meclis dışındaki bütün faaliyetler yasaklandı. Meclis tartışmalarının gazetelerde yayınlanması da yasaklandı.

William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.148.)

Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.277

Protestoların ardından İstanbul ve Ankara’da sıkıyönetim ilan edildi.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.168

Gösterilerin bastırılması sırasında askerlerin kullanılmasını ve birçok subayın keyfi tutuklanmasını protesto etmek için Ankara’da 1000 kadar Harp Okulu öğrencisi ve subay büyük bir sessiz yürüyüş yaptı. Bu yürüyüş bir öğrenci protestosu olarak anıldı fakat o sırada Harp Okulu Komutanı olan General Sıtkı Ulay, yürüyüşçülerin 200-300 kadarının öğrenci olduğunu, dolayısıyla bunun bir subay yürüyüşü olduğunu söyledi.

William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.149.)

Adnan Menderes Tahkikat Komisyonu’nun lağvedilmesi emrini verdi.

William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.152.

27 Mayıs sabahı İstanbul’da 3.30’da kentin önemli noktaları ele geçirildi. Ankara’da da yine aynı şekilde kent hızla ele geçirildi. Menderes ve Bayar dahil DP’li bütün bakan ve milletvekilleri tutuklandı. Sabaha karşı 4.36’da darbe haberi ulusa duyuruldu. Darbe bildirisi Alparslan Türkeş tarafından okundu.

William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.153.

Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.278.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.170.

Profesörler bir bildiri yayınladı. Bu bildiride Demokrat Parti’nin Anayasaya aykırı davrandıklarını ve meşruluğunu yitirdiklerini, bu yüzden de darbenin haklı gerekçelerle yapıldığını söylediler.

Darbenin İstanbul grubu Ankara’ya geldiğinde Başbakanlık binasında karmaşa söz konusuydu. Milli Birlik Komitesi üyelerinin yeniden seçilmesi için bir araya gelindi. 38 kişilik bir komite oluşturulmasına karar verildi ve Cemal Gürsel devlet başkanı, başbakan, başkomutan ve MBK başkanı yapıldı. Gürsel kâğıt üzerinde Mustafa Kemal Atatürk’ün sahip olmadığı yetkilere sahip oldu.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.171.

Eski hükümete karşı iddianameyi hazırlamak üzere 31 üyeden oluşan Yüksek Soruşturma Komisyonu kuruldu. Davaları görüşmek üzere yargıç Selim Başol başkanlığında bir Yüksek Adalet Divanı oluşturuldu.

William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.167.

Geçici Anayasa Resmî Gazete’de yayınlandı.

Demokrat Parti, yasanın gerektirdiği 4 yılda bir kongre toplama kuralını uygulamadığı gerekçesiyle kapatıldı.

William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.168

İstanbul üniversitesi Rektörü ve İdari Hukuk Profesörü Sami Onar başkanlığındaki anayasa komisyonu 17 Ekim’de ilk anayasa taslağını MBK’ye sundu. Anayasa Komisyonundaki fikirsel bölünmeler yaşanması üzerine Cemal Gürsel referanduma sunulmadan önce anayasa taslağını görüşecek bir Kurucu Meclis oluşturulmasına karar verdi.

William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.170.

MBK’daki radikal grubu temsil eden Alparslan Türkeş tarafından telkin edilen Türkiye Ülkü ve Kültür Birliği planı uygulanmaya çalışıldı. Plana göre Millî Eğitim Bakanlığı, Diyanet İleri Başkanlığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü, basın ve radyo yönetimine el konulacaktı.

Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.281.

Cemal Gürsel’in yayınladığı mesajda MBK’nın dağıtıldığı ve 23 üyeli yeni bir komitenin oluşturulduğu duyuruldu. Alparslan Türkeş’in de içinde olduğu 14 üye dünyanın çeşitli yerlerindeki elçilikle dağıtılmak üzere gözaltına alındı ya da ev hapsine alındılar. Türkeş, 19 Kasım’da Hindistan’ın başkenti Yeni Delhi’ye askeri ataşe olarak gönderildi.

 Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.177.

Siyasi faaliyetler üzerindeki yasaklar kaldırıldı ve 1961 yılı içinde yapılacak genel seçimler için yeni partilerin kurulmasına olanak tanındı.

Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.283.

Ekrem Alican Yeni Türkiye Partisi’ni kurdu.

Kurucu Meclis yeni anayasayı ve Seçim Kanunu’nu kabul etti ve 9 Temmuz 1961’i referandum günü olarak belirledi.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.179.

Yassıada’da devam edem Demokrat Parti üyelerinin yargılanması tamamlandı. Yassıada davaları 11 ay 1 gün sürdü. 872 oturum yapılan davada 1068 tanık dinlendi. MBK 15 ölüm cezasından Menderes, Zorlu ve Polatkan’ın cezalarını onayladı.

Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan 16 Eylül 1961’de sabaha karşı, Adnan Menderes 17 Eylül 1961’de saat 13.30’da İmralı Adası’nda idam edildi.

Aralarında Birinci Ordu ve İstanbul Sıkıyönetim Komutanı Cemal Tural’ın da bulunduğu 10 general ve 28 albay İstanbul’da “21 Ekim Protokolü”nü imzaladı. Seçim sonuçlarını iptal etme, MBK’yı lağvetme, bütün siyasi partileri yasaklama kararı alındı ve müdahale tarihi olarak 25 Ekim belirlendi.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.184.

Silahlı Kuvvetler Birliği üyeleri istikrarsız durumu görüşmek için İstanbul’da toplandı ve en geç 28 Şubat’ta müdahale etme kararı aldı.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.186.

Alparslan Türkeş Türkiye’ye geri döndü ve anayasa ve yasalar çerçevesinde siyaset yapacağını açıkladı.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.189.

Talat Aydemir Ondörtle ile bir darbe için görğşmeler yapıyordu. Darbenin önce 31 Mart’ta yapılması planlandı fakat Mayıs ayında gerçekleşti. Aydemir 21 Mayıs sabahının ilk saatlerine kadar direndi fakat ardından teslim oldu.

1 ay için sıkıyönetim ilan edildi fakat 21 Temmuz 1964’e kadar devam etti.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.192.

Türkiye İşçi Partisi’nin 1965 seçimlerinde %3’e yakın oy alarak meclise 15 milletvekili soktu.

Mehmet Ali Aybar, Türkiye İşçi Partisi Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2014,s.10

Genelkurmay Başkanı Cemal Tural sol kesimini kastederek, orduyu yıkıcı faaliyetlere karşı hazır olmalarını isteyen bir emir yayınladı. İsmet İnönü ve Süleyman Demirel Tural’da destek verdi.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.203.

ABD’nin 6. Filosu’nun İstanbul’a gelmesini protesto etmek isteyen gençlik örgütlerinin düzenlediği mitinge Komünizmle Mücadele Derneği ve Milli Türk Talebe Birliği üyeleri saldırdı. Ali Turgut Aytaç ve Duran Erdoğan öldürüldü. Yaklaşık 200 kişi yaralandı.

Eski Demokrat Parti üyelerine siyasi haklarının geri verilebilmesi için bir Anayasa değişikli gerekiyordu. Bunun için de Mesliste üçte iki çoğunluk sağlanmalıydı. İsmet İnönü’nin desteği ile çoğunluk sağlandı ve gerekli değişiklik Millet Meclisi’nden geçti.

Fakat 16-17 Mayıs’ta Cevdet Sunay İnönü’ye Genelkurmay’ın değişikliğe karşı olduğunu bildirdi ve önerinin görüşülmesi seçimlerden sonraya ertelendi.

Af kavgası kimi tarihçiler tarafından 12 Mart 1971 Muhtırası’nın nedenlerinden biri olarak görüldü.

William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.226.

1969 genel seçimleri, %64,3 katılım oranı ile 1950’den itibaren düzenlenen genel seçimler arasında katılım oranı en düşük seçim oldu. Adalet Partisi & 46,6 ile oyları gerilemesine rağmen 256 milletvekili ile TBMM’deki çoğunluğunu korudu.

Milli Güvenlik Kurulu, üniversitelerdeki kargaşaya karşı sert bir bildiri yayınladı. Üniversitelerin özerkliğini görmezden gelecek karşı önlemler açıkladı.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.210.

1970 yılında 274 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Yasası ile 275 sayılı Sendikalar Yasası ile işçilerin sendika seçme ve sendika değiştirme gibi haklarının kısıtlanması İstanbul’da başlayan büyük bir işçi direnişine sebep oldu. Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) öncülüğünde başlayan gösterilere pek çok fabrikadan 75.000 dolaylarında işçi katıldı.

Hemen ardından sıkıyönetim ilan edildi ve 13 Ağustos’a kadar bütün grevler yasaklandı.

Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç, Yüksek Komuta Konseyi’ni olağanüstü toplantıya çalırdı. Görüşmeler ertesi gün de devam etti fakat hiçbir açıklama yapılmadı.

Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.212.