27 MAYIS DARBESİ

Türkiye’nin darbe geçmişi

Türk Silahlı Kuvvetleri, günümüze kadar 2 darbe, 3 muhtıra ve 5 başarısız darbe girişimi ile sivil yönetimlere müdahale etti. Bu müdahalelerde ordu 2013 yılında değiştirilen Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu’nun 35’inci maddesine dayanarak eylemlerini gerçekleştirdi. Bu müdahalelerden ilki 27 Mayıs 1960’ta yaşandı.

Yazar
  •  

    Hülya Çetinkaya

  • 14 Mayıs 1950

     

    Demokrat Parti iktidarı

    7 Ocak 1946’da kurulan Demokrat Parti 14 Mayıs 1950 seçimlerinde CHP’nin %39.4 oyuna karşı %52.7 oy alarak seçimleri kazandı.

  • 1950

    CHP ile ordu arasındaki ilişkiler

    Albaylıktan emekli olduktan sonra Demokrat Parti’ye katılan Seyfi Kurbek’in aktardığına göre 1950 seçimlerinden birkaç ay önce dönemin başbakan vekili Nihat Erim, İstanbul 1. Ordu Komutanı General Asım Tınaztepe ile görüştü. Tınaztepe çok partili siyasi yaşam ile ilgili endişelerini ve ülkeye verdiği zararı ifade etti. Demokrat Partililerin durumu suiistimal ettiklerini ve ordunun harekete geçmesi gerektiğini düşünüyordu. Erim Ankara’ya dönüp görüşmeyi İsmet İnönü’ye aktardı. İnönü, Erim ile İstanbul’a geri dönüp Tınaztepe ve diğer generallerle görüşecek kadar durumu ciddiye aldı.

    İnönü’nün siyasi sistemden endişe etmemelerini, değişen dünya koşullarında çok partili siyasi yaşama geçmenin zorunlu olduğunu ve ordunun bu durumu rejime yönelik bir tehdit olarak görmemesi gerektiğini generallere anlattığı söylenir. Günün birinde rejim tehlikeye düşerse “zili çalıp” orduyu çağıracağı konusunda rahat olabilirlerdi.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.158.

    1950

  • 6 Haziran 1950

     

    Orduda temizlik

    Menderes Hükümeti, yeni hükümete sadakatleri kuşkulu olan kuvvet komutanlarını görevden aldı.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.159.

  • 18 Şubat 1952

    Türkiye NATO üyesi oluyor

    Demokrat Parti 25 Temmuz 1950’de Kore’ye asker gönderme kararı aldıktan sonra Ağustos 1950’de NATO’ya girme talebini yineledi. Eylül 1951’de Türkiye NATO’ya kabul edildi ve 18 Şubat 1952’de resmen üye oldu. Sonraki yıllarda gerçekleşen darbelerde çoğu araştırmacı NATO ve CIA’nın izlerine rastlayacaktı.

     

    18 Şubat 1952

  • 3 Mayıs 1953

     

    Orduda reform programı kabul ediliyor

    Eski bir albay olan ve ordudan istifa ederek 8 Kasım 1952’de Demokrat Parti’nin savunma bakanlığına atanan Seyfi Kurtbek orduda reform gerçekleştirmek istiyordu. 3 Mayıs 1953’te dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın başkanlık ettiği kabine toplantısında Kurtbek’in reform programı onaylandı. Fakat reform programı hiçbir zaman hayata geçmedi.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.161.

  • 2 Mayıs 1954

    Demokrat Parti oy oranını arttırıyor

    Demokrat Parti oy oranını %53,6’dan %58,4’e yükselterek genel seçimlerin galibi oldu. Bu oran hala Türkiye’de bir siyasi partinin genel seçimlerde ulaştığı en yüksek oy oranıdır.

    Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.259.

     

    2 Mayıs 1954

  • 1952- 1954

    Alt rütbeli subaylar yoksullaşıyor

    Ordu içinde alt rütbeli subaylar orduya ayrılan bütçeye rağmen gittikçe yoksullaştı. 1954 yılına gelindiğinde genç bir subay kıt maaşı ile evlenemez ve ortalama bir yaşam standardı sürdüremez duruma geldi.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.163-164.

  • 1955

    İki genç subayın radikal fikirleri

    1955’ten itibaren İstanbul Harp Okulunda okuyan iki genç subay, Dündar Seyhan ile Faruk Güventürk, radikal fikirli subaylardan bir hücre oluşturmaya başladı. 1957 yılında ise oluşan diğer gruplar birleşti.

    (William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.140-141.)

    1955

  • Eylül 1957

     

    Bazı subaylar emekli olup muhalefete geçti

    Basında bazı subayların emekli olup CHP’ye katılacaklarına dair haberler çıktı.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.164.

  • 24 Aralık 1957

    Şamil Ergin liderliği reddetti

    Faruk Güventürk, dönemin Milli Savunma Bakanı Şamil Ergin’i ziyaret etti ve reform planlarını kendisine sundu, hareketin sivil lideri olmasını istedi. Ergin bu talebi reddetti fakat Güventürk’ü suçüstü yakalatmadı.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.142.)

     

    24 Aralık 1957

  • 29 Aralık 1957

    Dokuz subay olayı

    Aralarında Faruk Güventürk’ün de olduğu dokuz subay İstanbul’da tutuklandı ve hükümete karşı komplo kurmakla suçlandılar.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.164.

  • 16 Ocak 1958

    Dokuz subayın tutuklanmasının açıklanması

    Aralık 1957’de 9 subayın İstanbul’da hükümete komplo kurmakla suçlanarak tutuklandığı kamuoyuna açıklandı. Savunma Bakanlığı çok sayıda tutuklamanın ve silahlı kuvvetlerde geniş bir komplonun olduğunu yalanlayan resmi bir açıklama yayınladı. Subaylar mahkemeye çıkarıldı ve aleyhlerinde hiçbir şey kanıtlanmadığı için serbest bırakıldılar.

    http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/GununYayinlari/OAhlhW6tTHtfBsqFm5IRwQ_x3D__x3D_

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.164-165.

    16 Ocak 1958

  • 19 Ocak 1958

    Ergin görevinden istifa etti

    Milli Savunma Bakanı Şamil Ergin görevinden istifa etti.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.165.

  • 1958

    Necati Tarcan hayatını kaybetti

    Ordu içindeki alt rütbeli subaylar ile iş birliği yapmayı kabul eden General Necati Tarcan 1958 yazında kalp krizi geçirerek hayatını kaybetti.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.166

    1958

  • Şubat 1959

    Cemal Gürsel liderliği kabul etti

    Hareketin alt rütbeli subaylarından Sadi Koçaş, Necati Tarcan yerine, ordu müdahalesinin yüksek rütbeli liderliği için 1958 yılı sonunda Kara Kuvvetleri Komutanlığına atanan General Cemal Gürsel ile Almanya görevi sırasında temasa geçti. Gürsel hareketin liderliğini kabul etti.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.144.)

  • 5 Mart 1959

    ABD ile ikili anlaşma

    Pakistan, Sudan ve Irak’ta gerçekleşen askeri devrimlerin ardından Demokrat Parti ABD ile ikili anlaşma imzaladı. Anlaşma Demokrat Parti için kısmen darbe girişimlerine karşı bir güvence oluşturdu. Anlaşmaya göre hükümet “iç, silahsız saldırı”yı önlemek için istediği zaman Amerika Birleşik Devletleri’nden askeri müdahale isteyebilirdi.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.168

    5 Mart 1959

  • 1 Mayıs 1959

    İnönü Uşak’ta saldırıya uğradı

    İsmet İnönü Demokrat Parti’nin kalesi sayılan Ege gezisi sırasında, Uşak’ta hükümet taraftarlarının gösterisi ile karşılaştı. Bir göstericinin attığı taşla başından yaralandı.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.146.

  • 1959

    Komplo örgütü yeniden yapılandırılıyor

    Cemal Gürsel’in desteğinin alınmasıyla Silahlı Kuvvetlerdeki önemli görevlere ordu müdahalesini destekleyen kişiler atanmaya başlandı. 1959 sonunda Osman Köksal Cumhurbaşkanı Muhafız Alayı Komutanlığına atandı. Böylece darbe başlatıldığında hükümet üyelerini tutuklamak için ideal yerde bulunacaklardı.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.145.)

    1959

  • 2- 3 Nisan 1960

    İnönü’nün Kayseri gezisi

    2 Nisan’da Kayseri’ye gitmek isteyen İsmet İnönü’nün treni Kayseri valisi tarafından durduruldu ve üç saat sonunda tartışmalarla İnönü Kayseri’ye girebildi. Ertesi gün İnönü araba ile Ankara’ya dönerken Kayseri yakınlarında yeniden durduruldu. İnönü bunun üzerine arabadan inip askerleri selamlamak için barikata yürüdü.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.147.)

  • 17 Nisan 1960

    Demokrat Parti CHP’ye, “Orduyu kışkırtma suçlaması”

    İsmet İnönü bir grup emekli general ile kendi evinde bir toplantı yaptı ve onlara Türk ilericiliğinin ideallerini korumanın kendilerine düştüğünü söyledi. Bunun üzerine Demokrat Parti “CHP’nin orduyu siyasete ve Silahlı Kuvvetlerini kanun ve düzene itaatsizliğe teşvik etmesinin” soruşturulacağını açıkladı.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.147.)

    17 Nisan 1960

  • 18 Nisan 1960

    CHP ve basının faaliyetlerini denetleme komisyonunun kurulması

    Demokrat Parti’den iki milletvekili “Cumhuriyet Halk Partisi’nin ve Bir Kısım Basının Faaliyetlerini Tahkik Komisyonu”nun kurulmasını öngören bir kanun teklifinde bulundu. Teklif mecliste büyük bir kargaşaya sebep oldu. DP milletvekillerinden biri muhalefet sıralarına silah doğrulttu. CHP milletvekillerinin tamamı meclisi terk etti.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.147-148.)

  • 27 Nisan 1960

    Tahkikat komisyonunun yetkileri arttırılıyor

    Tahkikat Komisyonu’na olağanüstü yetkiler veren ek bir kanun çıkarıldı. Meclis dışındaki bütün faaliyetler yasaklandı. Meclis tartışmalarının gazetelerde yayınlanması da yasaklandı.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.148.)

    Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.277

    27 Nisan 1960

  • 28-29 Nisan 1960

    Öğrenci hareketleri

    Tahkikat komisyonu İstanbul ve Ankara üniversitelerindeki hukuk profesörleri tarafından Anayasaya aykırı olmakla suçlandı. Profesörlere siyasetle uğraştıkları gerekçesiyle disiplin cezaları verilince Üniversite öğrencileri gösterileri düzenledi. Polis ve öğrenciler arasında şiddetli çatışmalar gerçekleşti. Hükümet ayaklanmayı bastırmak için asker kullanma kararı aldı ve üniversiteler kapatıldı. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi öğrencisi Turan Emeksiz bu çatışmalar sırasında öldürüldü.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.149.)

    Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.277

  • 29 Nisan 1960

    Sıkıyönetim ilan edildi

    Protestoların ardından İstanbul ve Ankara’da sıkıyönetim ilan edildi.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.168

    29 Nisan 1960

  • 5 Mayıs 1960

    Adnan Menderes’in tartaklanması

    Demokrat Parti kendi karşıt gösterilerini örgütlemeye çalıştı fakat aynı gün 555K yani 5’inci ayın 5’inde, saat 5’te, Kızılay’da parolasıyla örgütlenen öğrenci eylemi bunun önüne geçti. Eylemcilerin arasında kalan Adnan Menderes tartaklandı.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.149.)

  • 21 Mayıs 1960

    Harp Okulu öğrencilerinin sessiz protestosu

    Gösterilerin bastırılması sırasında askerlerin kullanılmasını ve birçok subayın keyfi tutuklanmasını protesto etmek için Ankara’da 1000 kadar Harp Okulu öğrencisi ve subay büyük bir sessiz yürüyüş yaptı. Bu yürüyüş bir öğrenci protestosu olarak anıldı fakat o sırada Harp Okulu Komutanı olan General Sıtkı Ulay, yürüyüşçülerin 200-300 kadarının öğrenci olduğunu, dolayısıyla bunun bir subay yürüyüşü olduğunu söyledi.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.149.)

    21 Mayıs 1960

  • 21 Mayıs 1960

    Basın sansürü

    Sansür nedeniyle bu ayaklanmayı yayınlayamayan basın bunun yerine, o günlerde Kore’de Başkan Syngman Rhee’yi deviren öğrenci gösterilerine geniş yer verdi.

    Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.277

  • 25 Mayıs 1960

    Tahkikat Komisyonu lağvedildi

    Adnan Menderes Tahkikat Komisyonu’nun lağvedilmesi emrini verdi.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.152.

    25 Mayıs 1960

  • 25 Mayıs 1960

    Müdahalenin tarihi değişiyor

    Cemal Gürsel’in emekli olmasının ardından müdahaleye liderlik için iletişime geçilen ordu üst komutasında Lojistik Daire Başkanı Tümgeneral Cemal Madanoğlu ve arkadaşları darbe tarihi olarak 25-26 Mayıs gecesini belirlediler fakat Adnan Menderes’in 25 Mayıs’taki Atina gezisini iptal etmesini duyurması üzerine darbe 26-27 Mayıs gecesine ertelendi.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.152.

  • 27 Mayıs 1960

    Ordu harekete geçti

    27 Mayıs sabahı İstanbul’da 3.30’da kentin önemli noktaları ele geçirildi. Ankara’da da yine aynı şekilde kent hızla ele geçirildi. Menderes ve Bayar dahil DP’li bütün bakan ve milletvekilleri tutuklandı. Sabaha karşı 4.36’da darbe haberi ulusa duyuruldu. Darbe bildirisi Alparslan Türkeş tarafından okundu.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.153.

    Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.278.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.170.

    27 Mayıs 1960

  • 27 Mayıs 1960

    Profesörlere yeni Anayasa hazırlama görevi verildi

    İstanbul Üniversitesi rektörü Sıddık Sami Onar başkanlığında beş hukuk profesörü Ankara’ya getirildi ve kendilerine yeni bir Anayasa hazırlama görevi verildi.

    Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.280.

  • 28 Mayıs 1960

    Profesörlerin bildirisi

    Profesörler bir bildiri yayınladı. Bu bildiride Demokrat Parti’nin Anayasaya aykırı davrandıklarını ve meşruluğunu yitirdiklerini, bu yüzden de darbenin haklı gerekçelerle yapıldığını söylediler.

    28 Mayıs 1960

  • 28 Mayıs 1960

    Milli Birlik Komitesi ve ilk kabine

    Darbe sabahı İzmir’den Ankara’ya götürülen Cemal Gürsel, Başbakan ve Savunma Bakanı, Tuğgeneral Sıtkı Ulay Ulaştırma Bakanı olmak üzere 18 kişilik bir kabine atandı. Bu kabine Gürsel’in başkan olduğu Milli Birlik Komitesi tarafından atandı.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.161.

  • 29 Mayıs 1960

    MBK yeniden düzenleniyor

    Darbenin İstanbul grubu Ankara’ya geldiğinde Başbakanlık binasında karmaşa söz konusuydu. Milli Birlik Komitesi üyelerinin yeniden seçilmesi için bir araya gelindi. 38 kişilik bir komite oluşturulmasına karar verildi ve Cemal Gürsel devlet başkanı, başbakan, başkomutan ve MBK başkanı yapıldı. Gürsel kâğıt üzerinde Mustafa Kemal Atatürk’ün sahip olmadığı yetkilere sahip oldu.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.171.

    29 Mayıs 1960

  • 29 Mayıs 1960

    DP yanlıları gösterisi

    Ankara’daki Demokrat Parti merkezinin önünde DP destekçileri bir gösteri yaptı. Gösteri güvenlik güçlerince kolayca bastırıldı.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.159.

  • 31 Mayıs 1960

    Demokrat Parti üyelerinin yargılanması için Yüksek Soruşturma Komisyonu kuruldu

    Eski hükümete karşı iddianameyi hazırlamak üzere 31 üyeden oluşan Yüksek Soruşturma Komisyonu kuruldu. Davaları görüşmek üzere yargıç Selim Başol başkanlığında bir Yüksek Adalet Divanı oluşturuldu.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.167.

    31 Mayıs 1960

  • 12 Haziran 1960

    Geçici Anayasa açıklandı

    Anayasa Komisyonu MBK yetkilerini tanımlayan Geçici Anayasa’yı kamuoyuna açıkladı. 

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.173.

  • 14 Haziran 1960

    14 Haziran 1960

  • 3 Ağustos 1960

    Orduda temizlik

    1950’lerin başından itibaren Türk Silahlı Kuvvetleri’nin üst kademelerinde bir yığılma söz konusuydu. Ayrıca 27 Mayıs darbesini yapan subaylar terfi almamış rütbe ve maaş durumlarını korumuşlardı. Bu durum ordu içindeki rütbe hiyerarşisinin altüst olmasına neden oluyordu. Bu sebeplerle 3-4 Ağustos tarihlerinde 235’i general yaklaşık 5.000 albay ve binbaşı zorunlu olarak emekli edildi. Bunların arasında 27 Mayıs’ta Rüştü Erdelhun’un yerine Genelkurmay Başkanlığına atanan Üçüncü Ordu Komutanı General Ragıp Gümüşpala da vardı.

     Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.281.

  • 29 Eylül 1960

    Demokrat Parti kapatıldı

    Demokrat Parti, yasanın gerektirdiği 4 yılda bir kongre toplama kuralını uygulamadığı gerekçesiyle kapatıldı.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.168

    29 Eylül 1960

  • 14 Ekim 1960

    Yassıada’da duruşmalar başladı

    Demokrat Parti yöneticileri yargılanmaya başlandı. 14 Ekim’de ilk duruşma görüldü.

    Mahkumlar 19 ayrı davada suçlamalarla karşı karşıya geldi. Onlardan bazıları şu şunlardı:

    •       6-7 Eylül 1955’te İstanbul’daki Rum karşıtı ayaklanmaların kışkırtılması
    •       4 Mayıs 1959’da Topkapı’da İnönü’ye karşı şiddet gösterisi
    •       Çeşitli rüşvet suçlamalarından oluşan 9 dava
    •       “Köpek Davası” olarak da bilinen Celal Bayar’ın Afgan Kralından hediye olarak aldığı köpeği kendisinden satın alması için bir hayvanat bahçesini zorlaması
    •       “Barbara Davası” olarak anılan, eski Meclis Başkanı Refik Koraltan’ın hasta eşine bakmak üzere Alman Barbara Kutzke’yi çalıştırmak için döviz kurları yönetmeliğini ihlal etmekle suçlanması
    •       Adnan Menderes’in Opera Sanatçısı Ayhan Aydan’la ilişkisinden doğan bir bebeği öldürmekle suçlanması
    •       28-29 Nisan 1960’ta üniversite alanına yasadışı girmek, kalabalığa nedensiz ateş açmak ve kanunlara aykırı olarak sıkıyönetim ilan etmek, siyasal amaçlarla devlet radyosunu kötüye kullanmak gibi anayasayı ihlal suçları.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.168.

  • 17 Ekim 1960

    İlk Anayasa taslağı oluşturuldu

    İstanbul üniversitesi Rektörü ve İdari Hukuk Profesörü Sami Onar başkanlığındaki anayasa komisyonu 17 Ekim’de ilk anayasa taslağını MBK’ye sundu. Anayasa Komisyonundaki fikirsel bölünmeler yaşanması üzerine Cemal Gürsel referanduma sunulmadan önce anayasa taslağını görüşecek bir Kurucu Meclis oluşturulmasına karar verdi.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.170.

    17 Ekim 1960

  • 28 Ekim 1960

    Akademide temizlik

    MBK’de Alparslan Türkeş’in başını çektiği radikal grup 147 üniversite öğretim üyesini üniversiteden attıracak kararı zorladı. Fakat atılan akademisyenlerin belirlenmesindeki belirsiz ölçütler tepkilere neden oldu. Tüm rektörler istifa etmesi üzerine kararın geri alınması için adımlar atıldı. Mart 1962’de öğretim üyeleri görevlerine iade edildi.

    Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.281.

  • Ekim 1960

    Türkiye Ülkü ve Kültür Birliği Planı

    MBK’daki radikal grubu temsil eden Alparslan Türkeş tarafından telkin edilen Türkiye Ülkü ve Kültür Birliği planı uygulanmaya çalışıldı. Plana göre Millî Eğitim Bakanlığı, Diyanet İleri Başkanlığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü, basın ve radyo yönetimine el konulacaktı.

    Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.281.

    Ekim 1960

  • 3 Kasım 1960

    Kurucu Meclis için adım atılıyor

    Cemal Gürsel MBK Turan Feyzioğlu’nu Kurucu Melis için bir yasa taslağı hazırlamaya davet etti.

     Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.176.

  • 13 Kasım 1960

    “Ondörtler”in MBK’dan atılması

    Cemal Gürsel’in yayınladığı mesajda MBK’nın dağıtıldığı ve 23 üyeli yeni bir komitenin oluşturulduğu duyuruldu. Alparslan Türkeş’in de içinde olduğu 14 üye dünyanın çeşitli yerlerindeki elçilikle dağıtılmak üzere gözaltına alındı ya da ev hapsine alındılar. Türkeş, 19 Kasım’da Hindistan’ın başkenti Yeni Delhi’ye askeri ataşe olarak gönderildi.

     Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.177.

    13 Kasım 1960

  • 6 Ocak 1961

    Kurucu Meclis ilk kez toplandı

    MBK üyelerinin yanı sıra il seçim komisyonları, baro, sendika ve meslek kuruluşları ve iki siyasi partinin (Cumhuriyet Halk Partisi ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi) seçtiği 296 üyesi vardı.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.179.

  • 13 Ocak 1961

    Yeni siyasi partiler kuruluyor

    Siyasi faaliyetler üzerindeki yasaklar kaldırıldı ve 1961 yılı içinde yapılacak genel seçimler için yeni partilerin kurulmasına olanak tanındı.

    Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2018,s.283.

    13 Ocak 1961

  • 11 Şubat 1961

    Adalet partisi kuruldu

    Eski General Ragıp Gümüşpala Adalet Partisi’ni kurdu

  • 13 Şubat 1961

    13 Şubat 1961

  • 1 Nisan 1961

    Siyasi partilere siyasi faaliyete başlama izni verildi

    Eski DP taraftarlarının ara rejime karşı faaliyetlerine rağmen siyasi partilere siyasi faaliyetlerine başlama izni verildi.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.179.

  • 27 Mayıs 1961

    Yeni Anayasa hazırlandı

    Kurucu Meclis yeni anayasayı ve Seçim Kanunu’nu kabul etti ve 9 Temmuz 1961’i referandum günü olarak belirledi.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.179.

    27 Mayıs 1961

  • 9 Temmuz 1961

    Yeni anayasa referandumu

    Yeni Anayasanın oylandığı referanduma katılım oranı % 81’di. Sonuçlara göre halkın yüzde 61.7’si anayasaya “Evet”, yüzde 38.3’ü ise “Hayır” oyu verdi.

  • 15 Eylül 1961

    Yassıada mahkemesi kararları açıklandı

    Yassıada’da devam edem Demokrat Parti üyelerinin yargılanması tamamlandı. Yassıada davaları 11 ay 1 gün sürdü. 872 oturum yapılan davada 1068 tanık dinlendi. MBK 15 ölüm cezasından Menderes, Zorlu ve Polatkan’ın cezalarını onayladı.

    Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan 16 Eylül 1961’de sabaha karşı, Adnan Menderes 17 Eylül 1961’de saat 13.30’da İmralı Adası’nda idam edildi.

    15 Eylül 1961

  • 15 Ekim 1961

    Genel seçimler

    Seçim sonucunda Demokrat Parti’nin mirasçısı konumunda olan Adalet Partisi oyların yüzde 34’ünü, Yeni Türkiye Partisi yüzde 13’ünü ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi de yüzde 13’ünü aldı. CHP ise oyların yüzde 36’sını alarak önceki seçime göre oy yitirdi.  CHP mecliste 173 milletvekili ile temsil olurken, sağ blok toplamda 277 milletvekiline sahip oldu.

  • 21 Ekim 1961

    21 Ekim Protokolü

    Aralarında Birinci Ordu ve İstanbul Sıkıyönetim Komutanı Cemal Tural’ın da bulunduğu 10 general ve 28 albay İstanbul’da “21 Ekim Protokolü”nü imzaladı. Seçim sonuçlarını iptal etme, MBK’yı lağvetme, bütün siyasi partileri yasaklama kararı alındı ve müdahale tarihi olarak 25 Ekim belirlendi.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.184.

    21 Ekim 1961

  • 24 Ekim 1961

    Çankaya Protokolü

    21 Ekim Protokolüne karşılık siyasi parti liderleri Çankaya Köşkü’nde toplandı ve bir protokol imzaladı. Buna göre, MBK’nın emekli ettiği subayları iade edecek yasaları meclisten geçirmemeyi, DP’liler için genel af çıkarmamayı kabul ettiler.

    Ayrıca Cemal Gürsel’in cumhurbaşkanlığını ve İsmet İnönü’nün Başbakanlığını garantilediler.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.185.

  • 9 Şubat 1962

    SKB yeni bir protokol imzalıyor

    Silahlı Kuvvetler Birliği üyeleri istikrarsız durumu görüşmek için İstanbul’da toplandı ve en geç 28 Şubat’ta müdahale etme kararı aldı.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.186.

    9 Şubat 1962

  • 22 Şubat 1962

    Başarısız darbe girişimi

    Harp Okulu Komutanı Talat Aydemir tarafından başarısız bir darbe girişimi gerçekleşti. Girişim kolaylıkla bastırıldı ve Aydemir Genelkurmay Karargahı’nda teslim oldu.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.187.

  • 23 Şubat 1963

    Ondörtler geri dönüyor

    Alparslan Türkeş Türkiye’ye geri döndü ve anayasa ve yasalar çerçevesinde siyaset yapacağını açıkladı.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.189.

    23 Şubat 1963

  • 23 Mart 1963

    Celal Bayar serbest kalıyor

    Celal Bayar koşullu olarak serbest bırakıldı.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.190.

  • 20-21 Mayıs 1963

    Talat Aydemir’in ikinci başarısız darbe girişimi

    Talat Aydemir Ondörtle ile bir darbe için görğşmeler yapıyordu. Darbenin önce 31 Mart’ta yapılması planlandı fakat Mayıs ayında gerçekleşti. Aydemir 21 Mayıs sabahının ilk saatlerine kadar direndi fakat ardından teslim oldu.

    1 ay için sıkıyönetim ilan edildi fakat 21 Temmuz 1964’e kadar devam etti.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.192.

    20-21 Mayıs 1963

  • 10 Ekim 1965

    Süleyman Demirel iktidarda

    10 Ekim 1965 seçimlerinde Adalet Partisi oyların %52,9’unu alarak Süleyman Demirel genel başkanlığında iktidar partisi oldu.

  • 10 Ekim 1965

    TİP Meclise giriyor

    Türkiye İşçi Partisi’nin 1965 seçimlerinde %3’e yakın oy alarak meclise 15 milletvekili soktu.

    Mehmet Ali Aybar, Türkiye İşçi Partisi Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları,2014,s.10

    10 Ekim 1965

  • 3 Ağustos 1966

    Af Kanunu

    8 Temmuz 1966’da Celal Bayar’ın bağışlanmasının ardından 3 Ağustos 1966’da Af Kanunu meclisten geçti. Ceza kanunun 141 ve 142’nci maddelerini ihlal edenler yani “komünist propaganda” yapmakla suçlananlar hariç tüm siyasi tutukluları kapsayan bir kanun oldu.

     Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.203.

  • 23 Ocak 1967

    Cemal Tural orduya yıkıcı faaliyetlere karşı hazır olma emri verdi

    Genelkurmay Başkanı Cemal Tural sol kesimini kastederek, orduyu yıkıcı faaliyetlere karşı hazır olmalarını isteyen bir emir yayınladı. İsmet İnönü ve Süleyman Demirel Tural’da destek verdi.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.203.

    23 Ocak 1967

  • 6 Ocak 1969

    Robert Komer’in arabası yakıldı

    Orta Doğu Teknik Üniversitesi’ne gelen dönemin Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçisi Robert Komer’in arabası, Komer’i protesto eden öğrenciler tarafından yakıldı.

  • 16 Şubat 1969

    Kanlı Pazar olayı

    ABD’nin 6. Filosu’nun İstanbul’a gelmesini protesto etmek isteyen gençlik örgütlerinin düzenlediği mitinge Komünizmle Mücadele Derneği ve Milli Türk Talebe Birliği üyeleri saldırdı. Ali Turgut Aytaç ve Duran Erdoğan öldürüldü. Yaklaşık 200 kişi yaralandı.

    16 Şubat 1969

  • 16 Mart 1969

    Memduh Tağmaç Genelkurmay Başkanı oldu

    Genelkurmay Başkanlığı süresi 11 Mart 1969’da sora eren Cemal Tural’ın yerine 16 Mart 1969’da General Memduh Tağmaç geçti.

  • 14 Mayıs 1969

    Eski DP’lilere siyasi hakları geri verecek Anayasa değişikliği yapıldı

    Eski Demokrat Parti üyelerine siyasi haklarının geri verilebilmesi için bir Anayasa değişikli gerekiyordu. Bunun için de Mesliste üçte iki çoğunluk sağlanmalıydı. İsmet İnönü’nin desteği ile çoğunluk sağlandı ve gerekli değişiklik Millet Meclisi’nden geçti.

    Fakat 16-17 Mayıs’ta Cevdet Sunay İnönü’ye Genelkurmay’ın değişikliğe karşı olduğunu bildirdi ve önerinin görüşülmesi seçimlerden sonraya ertelendi.

    Af kavgası kimi tarihçiler tarafından 12 Mart 1971 Muhtırası’nın nedenlerinden biri olarak görüldü.

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.226.

    14 Mayıs 1969

  • 20 Mayıs 1969

    Memduh Tağmaç’ın darbe girişimi

    1969-1972 ABD Dışişleri Bakanlığının yazışmalarına göre, dönemin Genelkurmay Başkanı Tağmaç, Celal Bayar’a siyasi af çıkarılmak istenince darbe için harekete geçti fakat İnönü’nin aftan vazgeçmesi üzerine darbe gerçekleşmedi.

  • 12 Ekim 1969

    Genel seçimler

    1969 genel seçimleri, %64,3 katılım oranı ile 1950’den itibaren düzenlenen genel seçimler arasında katılım oranı en düşük seçim oldu. Adalet Partisi & 46,6 ile oyları gerilemesine rağmen 256 milletvekili ile TBMM’deki çoğunluğunu korudu.

    12 Ekim 1969

  • 11 Şubat 1970

    Demirel’in istifası

    Adalet Partisi içindeki muhalifler bütçeye karşı oy kullanıp hükümetin düşmesine neden oldular. Süleyman Demirel istifa etti fakat Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay Demirel’i yeniden başbakanlığa atadı.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.209.

  • 27 Mart 1970

    MGK bildirisi

    Milli Güvenlik Kurulu, üniversitelerdeki kargaşaya karşı sert bir bildiri yayınladı. Üniversitelerin özerkliğini görmezden gelecek karşı önlemler açıkladı.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.210.

    27 Mart 1970

  • 18 Aralık 1970

    Demokrat Parti kuruldu

    Adalet Partisi’nden atılan 27 Milletvekili Ferruh Bozveyli başkanlığında Demokrat Parti’yi kurdu

    William Hale, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, İstanbul: Alfa Yayınları,2014,s.227.

  • 15-16 Haziran 1970

    Büyük işçi yürüyüşü

    1970 yılında 274 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Yasası ile 275 sayılı Sendikalar Yasası ile işçilerin sendika seçme ve sendika değiştirme gibi haklarının kısıtlanması İstanbul’da başlayan büyük bir işçi direnişine sebep oldu. Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) öncülüğünde başlayan gösterilere pek çok fabrikadan 75.000 dolaylarında işçi katıldı.

    Hemen ardından sıkıyönetim ilan edildi ve 13 Ağustos’a kadar bütün grevler yasaklandı.

    15-16 Haziran 1970

  • 9 Mart 1971

    Darbe girişimi

    Eski MBK üyesi Korgeneral Cemal Madanoğlu ve Doğan Avcıoğlu’nun girişimiyle ülkede BAAS rejimlerine benzer bir idare hedefleyen grup 9 Mart 1971 günü başarısız olan bir darbe girişiminde bulundu.

  • 10 Mart 1971

    Yüksek Komuta Konseyi olağanüstü toplantısı

    Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç, Yüksek Komuta Konseyi’ni olağanüstü toplantıya çalırdı. Görüşmeler ertesi gün de devam etti fakat hiçbir açıklama yapılmadı.

    Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayın,2015,s.s.212.

    10 Mart 1971

  • 12 Mart 1971

    Muhtıra

    Silahlı kuvvetler adına Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç ve kara, hava, deniz kuvvetleri komutanları bir muhtıra yayınladı. Muhtırada anayasanın öngördüğü reformları uygulayabilecek bir hükümetin kurulmasını, kurulmadığı takdirde silahlı kuvvetlerin müdahale edeceğini bildirildi.

    Bunun üzerine Süleyman Demirel istifa etti.

Kaynakça

0 cevaplar

Cevapla

Katkıda bulunmak ister misiniz?

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir