Aziz Nesin 20 Aralık 1915’te, Giresun’un Şebinkarahisar ilçesine bağlı Gölve köyünden İstanbul’a gelen ve bahçıvanlık yaparak geçimini sağlayan bir ailenin çocuğu olarak Heybeliada’da doğdu.

1934 yılında Soyadı Kanunu‘nun çıkmasıyla tüm Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına soyadı verildi. Vatandaşların kendi soyadlarını seçebilmelerine de olanak tanıyan bu kanunla beraber Aziz Nesin, ‘Nesin’ soyadını seçti. Yazar, ‘Nesin’ soyadını tercih etmesinin sebebini şöyle anlatıyor:

“1934 yılında Soyadı Kanunu çıktı, her Türk kendine bir soyadı alacaktı. Herkes kendisine soyadını kendisi seçtiği için, insanların bütün gizli aşağılık duyguları ortaya çıktı.

Dünyanın en cimrileri “Eli açık”, dünyanın en korkakları “Yürekli”, dünyanın en tembelleri “Çalışkan” gibi soyadları aldılar. Bir mektup yazılabilecek bir zamanda ancak imzasını atabilen bir öğretmenimiz kendisine “Çeviker” soyadını almıştı.

Irkçılığın yayıldığı günler olduğundan, özellikle Türklüğü karışık olanlar ırkçılık anlatan soyadlarını kapışıyorlardı.

Hertürlü yağmada hep sona kaldığım için, güzel soyadı yağmasında da sona kaldım. Bana, ortada böbürlenebileceğim bir soyadı kalmadığından, kendime “Nesin” soyadını aldım. Herkes “Nesin?” diye çağırdıkça ne olduğumu düşünüp kendime geleyim, istedim.”

Sabahattin Ali’nin başyazarlığını yaptığı, yazar kadrosunda Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz gibi isimlerin bulunduğu Marko Paşa dergisi yayın hayatına başladı. Dergide, dönemin politikacıları akılda kalıcı söylemlerle sert şekilde eleştirildi ve kısa sürede çok yüksek tirajlara ulaştı. Yazarlara karşı birçok dava açıldı, bazı sayıları toplatıldı ve isminde geçen ‘paşa’ ibaresinden dolayı İsmet İnönü ile dalga geçildiği gerekçesiyle dergi kapatıldı. Kapatıldıktan sonra “Merhumpaşa”, “Malumpaşa”, “7-8 Paşa”, “Hür Markopaşa” gibi isimlerle yayın hayatına devam etti. 

Tan Gazetesi baskınından 2 yıl sonra, Aziz Nesin’in baskına ithafen yazdığı ‘Ey Türk Faşisti’ başlıklı yazısı Zincirsiz Hürriyet gazetesinde yayınlandı.

Aziz Nesin, Sabahattin Ali’nin ölümünü öğrenmesini, kendi kaleminden şöyle aktarıyor:

“Sürgünde bulunduğum Bursa’dan, cezam bitmiş, İstanbul’a dönmüştüm. Bulabileceğimi sandığım her yerde Sabahattin Ali’yi aradım. Ortalarda yoktu. Sabahattin için son bilinen, taşıyıcılık yaptığı kamyonla bir yerlere gittiğiydi.

Başdan adlı haftalık bir siyasal gazete çıkarmaya başladım. Sabahattin Ali’nin kişiliğini bildiğimden, onun bir yazısını yayımlarsam dayanamaz, ortaya çıkar diye düşündüm; Türkiye’nin neresinde olursa olsun, ya gelir ya bir haber ulaştırırdı. Markopasa’da çıkmış başyazılarından birini Baştan’da yayımladım. İkincisini yayımladım. Günler, haftalar geçti, Sabahattin’den haber çıkmadı.

Bigün evime İstanbul Savcılığından bir çağrı yazısı geldi. Belki beni yazdığım yazılardan yine savcılığa çağırıyorlardı…

Savcı,

– Sizi tanıklık için çağırdık, dedi, bazı eşya göstereceğim, kimin olduğunu bilirseniz, söyleyiniz Bulgaristan sınırında, çalılar arasında biyerde bir ceset bulunmuş. Cesedin üstünden bu eşya çıkmış. Sabahattin Ali’nin olduğu sanılıyor.

Savcının elindeki kırık gözlük camlarına baktım, gözlerim doldu.”

İstanbul Ekspress gazetesinde yayınlanan, Atatürk’ün Selanik’teki evine bombalı saldırı yapıldığı iddia edilen haber sonrası, İstanbul’daki azınlıklara saldırılar yapıldı. Saldırılar sonrası, dönemin İstanbul merkez kumandanı ve sıkıyönetim kumandanlığı arasında geçen gizli bir yazışma, saldırıdan 61 yıl sonra ortaya çıktı. Albay Kemal Binatlı imzasıyla kaleme alınmış 22 Kasım 1915 tarihli yazıda; Aziz Nesin’in de aralarında bulunduğu bir grup aydının saldırılardan sorumlu olduğu iddia edildi. 

Sıkıyönetim Mahkemesi, aralarında Aziz Nesin, Nihat Sargın, Asım Bezirci, Kemal Tahir gibi isimler hakkında dava açtı. Dava süresince tutuklu yargılanan aydınlar, Aralık 1955’te davanın beraatle sonuçlanması sonucu serbest bırakıldı. 

Aziz Nesin, anılarında 6-7 Eylül saldırılarını şöyle anlatmıştı:

“1955 yılı, 6-7 Eylül gecesi, zamanın hükümeti Kıbrıs konusunda Türkiye’nin duyarlılığını dünyaya göstermek için İstanbul’da el altından bir miting düzenlemişti. O miting serserilerin, ayak takımının ve yoksulların gösterisine dönüşmüş, İstanbul’un bütün baldırı çıplakları sokaklara dökülmüş ve bu mitingin yönetimi hükümetin elinden çıkarak bütün gece İstanbul, özellikle Rum, Ermeni, Yahudi evleri ve malları yağmalanmıştı. Sabah olunca hükümet ne yapacağını şaşırmış, olmayan suçluları bulma telaşına kapılmış ve suçluları bulmuştu. Benim de içinde bulunduğum 60 kadar yazar, şair, çevirmen ve aydın!.. Hepimizi askeri cezaevine tıkmış ve zamanın sıkıyönetim komutanı, ‘Bunlar salkım salkım asılacaklar!’ diye buyruğunu vermişti.”

27 Mayıs darbesi sonrası, Aziz Nesin’in Tanin Gazetesi’nde yazarlık yaptığı dönemde, 18 Mayıs 1961’de sivil polislerce gözaltına alındı. Maltepe Askeri Cezaevi’nde 50 gün tutuklu kaldıktan sonra serbest bırakıldı. Bu, Aziz Nesin’in son tutuklanması oldu. 

Kurucuları arasında Aziz Nesin, Yaşar Kemal, Leyla Erbil, Turgut Uyar, Tomris Uyar, Nihat Behramoğlu gibi isimlerin bulunduğu Türkiye Yazarlar Sendikası (TYS) kuruldu. Aziz Nesin, 1975-1980 yılları arasında sendikanın başkanlığını üstlendi. 12 Eylül 1980 darbesinden sonra sendika kapatıldı, davalar sonucu 1987’de tekrar açıldı ve Aziz Nesin tekrardan başkanlığa seçildi. 1987-1989 yılları arası başkanlığa devam ettikten sonra görevini Oktay Akbal’a devretti. 

1995-1999 yılları arası sendikanın başkanlık görevini üstlenen yazar Ataol Behramoğlu, bir köşe yazısında Aziz Nesin hakkında: 

“1974 Eylülü’nde 4 yıllık yurtdışı serüveninden döndüğümde TYS kurulalı birkaç ay olmuştu. Doğal olarak hemen üyesi oldum ve bugün meslek örgütümüzün kuruluşundan bu yana üyesi olma onurunu taşıyan az sayıda kişiden biriyim. İlk başkan Yaşar Kemal’di. Sonraki başkan Aziz Nesin ise Türkiye Yazarlar Sendikası’nın gerçek anlamda yaratıcısıdır. Gerek yazarlık mesleğine ilişkin sorunlarımızın çözümü, gerek düşünce özgürlüğü alanında bitip tükenmez savaşımlarımız, gerekse başka ülkelerin yazar örgütleriyle bağlantılar konusunda ona borcumuz sonsuzdur. Aziz Nesin’in başkanlığının sanırım ikinci döneminde sendikanın genel sekreteri olmuştum. Daha sonra da onun ardından iki dönem TYS başkanı olmanın paha biçilmez onurunu yaşadım.” 

Aziz Nesin’in öncülüğünde, 1980 darbesinden beri devam eden ekonomik sorunlara dair beş sayfalık bir dilekçe hazırlandı. Dilekçe imzalara açıldı ve 5 bin imzaya ulaştığında ‘Aydınlar Dilekçesi’ ile aynı yol izlenerek Cumhurbaşkanlığı ve TBMM Başkanlığına sunuldu. 

Dilekçenin ilk sayfasında geçen ifadeler:

“Ülkemiz, Cumhuriyet tarihinde görülmemiş boyutlara varan ekonomik bunalım içindedir. Özellikle 1980’den bu yana giderek artan bunalım, yaşamın tüm alanlarına yayılmıştır. Geniş halk yığınları, tüm çabalarını, günlük geçim sorunlarını çözmeye harcamakta, ekonomik bunalımın ağırlığı, yığınların yalnızca yoksullaşmasına değil, tüm toplumsal ahlâk değerlerinin çürümesine de neden olmaktadır. Rüşvet yaygınlaşmakta; fuhuş, intihar, cinnet, cinayet olayları hızla artmaktadır. Ahlâk değerlerinin çürümesi toplumu öyle sarmıştır ki, yalnızca yoksul halkımız değil, zengin ve varlıklı çocukları da bu çürümenin kıskacından kendilerini kurtaramamaktadır.

Halk yoksulluk ve umarsızlık içerisinde kıvranırken, holding sahipleri, dünyanın en zenginleri sıralamasında ilk sıralarda yer almaktadır. Türkiye’de 94 şirketli bir holdingin yıllık cirosu, Türkiye Cumhuriyeti bütçesinin beşte birini aşmıştır. Yani Türkiye’nin beş zengininin para gücü, devletin para gücünün üstündedir. Bu zenginler arasında, servetini, üç yılda 56 kat arttıranlar vardır.

Bu açık soygun ve sömürüyü sürdürmek ve kurumsallaştırmak için, anti-demokratik yasalar ve yasadışı baskılar uygulanmaktadır. Çağdaş insanın vazgeçilmez temel hak ve özgürlükleri yok edilerek, kitleler, kişisel ve örgütsel olarak Ekmek ve Hak arama araç ve olanaklarından yoksun bırakılmaktadır.

Ekmek ve Hak Dilekçesi, halkımızın sesidir. Halkımızın ortak katılımıyla pekişen bu görüşlerimizi ilgililere duyurmayı, bir yurtseverlik görevi sayıyoruz..” 

Cezaevlerinde uygulanan 1 Ağustos Genelgesi’nin kaldırılması için mahpuslar tarafından açlık grevleri sürdürülürken, sağlık durumları kötüye giden eylemcilere destek vermek amacıyla Aziz Nesin, Mehmet Ali Aybar, Mina Urgan, Rasih Nuri İleri ve Emin Galip Sandalcı 48 saatlik açlık grevine başladılar. Açlık grevindeki aydınlar, 17 Ağustos 1989 günü Pera Palas Oteli 201 numaralı odada bir basın açıklaması yaptılar ve onları ziyarete gelen bir heyet hükümet ile görüşmeye gider. Uğraşlar sonucu 19 Ağustos 1989’da cezaevlerindeki açlık grevleri sonlandırılır. 

Pir Sultan Abdal Kültür Derneği tarafından organize edilen Pir Sultan Abdal Şenlikleri kapsamında, Sivas Valisi Ahmet Karabilgin’in özel davetlisi olarak Sivas’a geldi. Katılımcıların kaldığı Madımak Oteli önünde toplanan yüzlerce kişilik grup, “Sivas Aziz’e mezar olacak!”, “Şeytan Aziz!”, “Yaşasın Şeriat!” sloganlarıyla oteli taşlamaya başladı, ardından otelin önündeki araçlar ateşe verildi. Daha sonra tutuşturulan perdeler ve otelin alt katındaki eşyaların ateşe verilmesiyle otelde yangın başladı. Otelde bulunanlardan 35 kişi yanarak veya dumandan boğularak hayatını kaybetti. Aziz Nesin’in de aralarında bulunduğu 51 kişi, yangından kendi olanaklarıyla ve ağır yaralarla kurtuldu. İtfaiye merdivenleriyle kurtarılmaya çalışılan Aziz Nesin, merdivende bekleyen görevli tarafından darp edilip itfaiye aracı etrafında bekleyen kalabalığın arasına doğru itildi. Başından yaralanan Aziz Nesin’i linç girişiminden polisler kurtardı. 

Katliamdan sonra dönemin İçişleri Bakanı Mehmet Gazioğlu, Aziz Nesin’i şu ifadelerle hedef gösterdi: “Aziz Nesin’in halkın inançlarına karşı bilinen tahrikleriyle halk galeyana gelerek tepki göstermiştir.”

Aziz Nesin, o gün yaşananları kendi kaleminden şöyle aktarıyor: 

“2 Temmuz 1993 günü, Sivas’ta 10 bin insan, sekiz buçuk saat “şeriat isteriz” diye ulumuştur. Sekiz buçuk saat, Madımak Oteli’nde kapana sıkıştırılmış gibi, biz devleti bekliyorduk. Ben bu devletin nasıl devlet olduğunu bilmeme karşın, hâlâ içimde şöyle yada böyle bir devletin bulunduğu umudu ve inancı vardı. Bu yüzden nasıl olsa kurtulacağımıza inanıyordum.”

37 aydının Madımak Oteli‘nde yakılmasıyla ilgili Sivas davası sonuçlandı. Ankara Devlet Güvenlik Mahkemesi, 22 sanığa verilen idam cezasını on beşer yıl ağır hapis cezasına çevirdi. Mahkeme, sanıkların katliamda ‘asli fail’ olmadıklarını bildirirken yazar Aziz Nesin‘i olayların baş sorumlusu ilan etti. 

Mahkemenin kararını değerlendiren Aziz Nesin, “Asıl suçlu onları yüreklendirici yasalar yapan, kararlar çıkaran parlamento üyeleri, bakanlar, başbakanlar, hatta ses çıkarmayan cumhurbaşkanıdır. Asıl suçlu devleti temsil edenlerdir. Sivas’ta Ümraniye Çöplüğü’ndeki gibi bir çöplük patladı. Ümraniye’de patlayan fiziksel bir çöplüktü, oysa bu bir toplumsal çöplüktür. Bu çöplük Sivas’ta patladı, Taksim Meydanı’nda patladı. O çöplüğe çöp atanlar, dolduranlar hükümet üyeleridir ve o çöplük daha da patlayacaktır.” dedi 

Yargıtay, 1 yıl önce hayatını kaybeden Aziz Nesin’in kendisine “Yunanlıların sosisine yağ süren vatan haini, hırsız, zimmetçi, cambazhane ibişi” diyerek hakaret ettiği gerekçesiyle yazar Ergun Göze aleyhine açtığı davayı reddeden mahkeme kararını onayladı.