Sabahattin Ali

Sabahattin Ali, 1921’de İptidai Mektebi’ni bitirdikten sonra İstanbul’daki büyük dayısının yanına gitti ve burada bir yıl kaldı. Ardından Balıkesir’e dönerek 1922-1923 ders yılının başında Balıkesir Muallim Mektebi’ne kaydoldu. Burada şiir ve hikâye deneyimlerini geliştirmeye başlayarak okulun ikinci yılında gazete ve dergilere yazılar gönderdi. Bu sırada okulun disiplinli tutumundan çok sıkıldığı için fırsat buldukça okuldan kaçıp sinema ve tiyatroya gitmeye başladı. Bunu fark eden okul müdürü Ali’yi ailesinin yanına geri göndermekle tehdit edince Sabahattin Ali intihar girişiminde bulundu.

Ali, Yozgat’ta geçirdiği bir yıllık süreden sonra İstanbul’a dönmek istedi. İstanbul’a tatile giderken Ankara Mili Eğitim Bakanlığından tanıdığı kişilere uğradı ve onlara şaka ile karışık bir şekilde Yozgat’tan ayrılmak istediğini ve geri dönmesi halinde alacaklılarının kendisini öldürme ihtimalinden bahsetti. Yetkililer ise kendisinin genç bir öğretmen olmasına dikkat çekerek onu Avrupa’ya gitmeye teşvik ettiler. Nitekim, yeni kurulmuş Türkiye Cumhuriyeti tarafından eğitim amacıyla Almanya’ya gönderildi.

Gazi Terbiye Enstitüsü’nde açılan Almanca yeterlilik sınavına girdi, ardından da Aydın Ortaokulu’na Almanca öğretmeni olarak atandı. Burada komünizm propagandası yaptığı iddiasıyla hakkında soruşturma açıldı. 

Serbest kaldıktan yirmi bir gün sonra Konya Ortaokulu’na Almanca öğretmeni olarak atandı.

Sabahattin Ali, Konya cezaevinden Atatürk’e suçsuz olduğunu ifade eden bir mektup yazdı.

Sabahattin Ali, hapishaneden çıktıktan sonra öğretmenlik görevine dönmek için uğraştı ama Mustafa Kemal Atatürk’ü yermekten dolayı bu isteğine sıcak bakılmadı. 1934’de kendisinden Mustafa Kemal Atatürk hakkında bir kaside yazılması istendi. Bu istek doğrultusunda Ali, Varlık Dergisi’nin 15 Ocak 1934 tarihli 13’üncü sayısında yayımlanan ‘Benim Aşkım’ adlı şiiri yazdı. Fakat bu şiirinden sonra da göreve atanabilmek için bir süre daha bekletildi.

Sabahattin Ali ve Aliye Hanım 1932 yazında İstanbul’da eczacı Salih Başotaç’ın evinde tanıştı. İkilinin evliliğinde Başotaç ailesinin etkisi büyük oldu. Aliye Hanım’ın ailesi Sabahattin Ali’nin poliste sicil kaydının bulunduğunu gerekçe göstererek evliliğe mesafeli yaklaştı. Fakat sonradan Aliye Hanım’ın da isteği ile evliliğe izin verdiler. İkilinin nikâhları 16 Mayıs 1935 tarihinde Kadıköy Evlendirme Dairesi’nde kıyıldı.

Sabahattin Ali ve Aliye Ali’nin kızları Filiz Ali dünyaya geldi.

Nihal Atsız, Sabahattin Ali’nin ‘İçimizdeki Şeytan’ eserine karşılık, ‘İçimizdeki Şeytanlar’ adında, on altı sayfalık bir çalışma yayımladı. Atsız’a göre Sabahattin Ali, bu romanı ile milliyetperverliği kötülemeye ve Türkçüleri kötü göstermeye yeltenmiştir. Atsız, broşürde ayrıca Sabahattin Ali’nin Rum kökenli olduğunu ileri sürer.

Sabahattin Ali 1940-1943 yılları arasında çeviriler yaptı. Yine bu dönemlerde çeşitli dergilere yazılar gönderen yazar, ayrıca Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı Türk Dil Kurumu ve Tercüme Odası gibi yerlerde görev yaptı. Yazar, sağ ve sol kesim tarafından birtakım eleştirilere maruz kaldı. Ülkenin sol kesimi kendisini lüks ve burjuva görünümlü yaşantısından dolayı daha radikal tavırlar almaya zorlarken, sağ kesim de sosyalist misyon yüklenmek istenen birisinin Dil Kurumu azalığı gibi görevlere getirilmesini doğru bulmuyordu. Nihal Atsız, Orhun dergisinde, 1 Nisan 1944 tarihinde Başbakan Şükrü Saracoğlu’na atfen yazdığı açık mektupta Sabahattin Ali’nin “herkesçe bilinen bir komünist olduğunu, Hasan Âli Yücel’in şahsi sempatisi yüzünden göreve getirildiğini ve daha önceden Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü ve Ali Çetinkaya gibi isimlere hakaret ettiğini” söyleyerek yazarı vatan haini olarak niteledi ve devlet tarafından korunmasını kınadı. Bu mektup üniversite öğrencileri ve halk arasında etki uyandırdı, Nihal Atsız ise görevden alındı.

Sabahattin Ali, 1946’da Ankara’dan İstanbul’a gelerek Aziz Nesin ile birlikte Markopaşa Dergisi’ni çıkardı. Markopaşa Dergisi, ilk üç sayısında tirajını artırarak yayın hayatına devam etti. Daha sonra da mizahî yönünden çok siyasî yönüyle tartışmalara neden oldu.

İlerleyen dönemlerde Markopaşa dergisinde çıkan ve çoğu imzasız olan yazılardan ötürü derginin sorumluluğunu üstlenen Sabahattin Ali’ye davalar açıldı. Davaya konu olan yazılardan biri dışındaki yazılar Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz’a aitti. Fakat derginin sorumlusu olduğu için Ali, hapis cezasına çarptırıldı. Paşa Kapısı Cezaevi’nde bir süre hapis yatan Sabahattin Ali, 10 Eylül 1947’de tahliye oldu. Yine bu dönemlerde Markopaşa kapatıldı, bunu takiben de Merhum Paşa ve Malum Paşa gazeteleri çıkartıldı.

Sabahattin Ali, Ali Baba dergisinin kapatılmasının ardından nakliyecilik yapmak istedi ve Adalet Cimcoz’un da yardımlarıyla bir kamyon aldı. Eşi Aliye Ali bu dönemler için “Yurt dışına gitmek istiyordu: İngiltere veya Fransa’ya falan” ifadelerini kullanmıştır. Niyazi Berkes’in aktardığı bilgiler Sabahattin Ali’nin Fransa’ya gitmek istediğini fakat kendisine pasaport verilmediği yönündedir. Nihayetinde Sabahattin Ali 1948 yılı Mart ayı sonlarında arabasının tamirini yaptırdı ve “Edirne’ye peynir götüreceğim” diyerek M. Ali Cimcoz’la sabah beş civarı vedalaşarak ayrıldı. Sabahattin Ali’nin Edirne’ye gitmekteki amacı peynir taşımak değil, Bulgaristan sınırını aşarak Avrupa’ya ulaşmaktı. Bulgaristan sınırını denemeden önce de Suriye sınırından kaçmak istedi fakat başarılı olamadı. Avrupa’ya kaçmak istediği dönemler ise hakkındaki davaların aleyhinde seyrettiği zamanlardı. Avrupa’ya kaçış için kendisine yardım edecek kişi Üsküdar Paşakapısı Cezaevi’nden Berber Hasan’dı. Berber Hasan, Sabahattin Ali’yi Ali Ertekin’le tanıştırdı. Sabahattin Ali’ye rehberlik edecek Ali Ertekin eski bir subaydı ve silah çalmak suçundan ordudan ihraç edilmişti.

Ali’nin bedenini bir çoban buldu ve 16 Haziran 1948 günü jandarmaya giderek durumu bildirdi. Yapılan incelemeler sonucunda ölünün kimliği teşhis edilemedi. Bu dönemlerde İstanbul polisi Bulgaristan’a adam kaçıran bir şebekeyi yakaladı. Sabahattin Ali’yi öldüren Ali Ertekin de bu şebekenin mensubuydu ve yakalanınca Sabahattin Ali’yi öldürdüğünü itiraf etti. Ali Ertekin idam cezasıyla yargılanmasına rağmen dört yılla hüküm giydi, kısa bir süre sonra da serbest kaldı. Sabahattin Ali’nin cesedi üzerinden çıkan giysilerle Ali Ertekin’in verdiği bilgiler doğrultusunda ele geçirilen eşyaları yakın çevresi tarafından teşhis ettirildi.

Ertekin’in itirafına rağmen Sabahattin Ali’nin ölümü ile ilgili çeşitli iddialar ortaya atıldı.

O iddialar şöyle;

1- Sabahattin Ali, ölmedi. Öldü süsü verilerek yurt dışına kaçtı. Bulunan ceset başkasına aitti.

2- Bulgaristan sınırını geçmeye çalışırken yakalandı. Kırklareli’ne getirilerek işkenceyle öldürüldü.

3- Sabahattin Ali, kaçakçı şebekesine karşı emniyetle işbirliği yapıyordu. Sınırda çıkan çatışmada öldü.

4- Ali Ertekin, MİT (Milli İstihbarat Teşkilatı) mensubuydu. Sabahattin Ali’yi milli hislerle değil, teşkilatın emriyle öldürdü.

Bu iddialara yakın arkadaşı Aziz Nesin, şu şekilde cevap verdi; “Sabahattin Ali’yi MİT’ öldürmedi. Kişisel kusurları yüzünden ölüme gitti.”

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, Kanal A’ya yaptığı açıklamada, Cumhuriyet dönemiyle ilgili pek çok hata ve yanlışın olduğunu söyledi. CHP lideri “Nazım Hikmet’i kim hapse attı? Sabahattin Ali’yi kim öldürdü? CHP. Doğrulara her zaman doğru deriz ama CHP ile ilgili yanlışların da istismar edilmesi doğru değil. Biz bunu söylüyoruz” dedi.